Search

Mevlid, Hz. Muhammed'in doğum günü ve bu günü anlatan eserlere verilen isimdir. ?Mevlid? denildiğinde Türk edebiyatında akla ilk gelen Süleyman Çelebi ve eseri ?Vesiletü'n-Necât? olmuştur. Bundan sonraki yıllarda da mevlid yazma ve okuma geleneği devam etmiştir. Çalışmamızda, Şehîdî'nin yazdığı Mevlidi inceledik. Tezimiz, giriş ve dört bölümden oluşmaktadır. Girişte Türk Edebiyatında Mevlid hakkında bilgi verilmektedir. Şehîdî ve Mevlidi hakkındaki bilgiler ilk bölümde anlatılmaktadır. İkinci bölümde mevlid, dilbilgisi açısından incelenmektedir. Daha sonra metindeki deyim ve atasözleri verilmiş, üçüncü bölümde metnin trankripsyonu yapılmıştır. Dördüncü bölüm dizini içermektedir. Sonuç kısmında çalışmalarımız değerlendirilmiş ve devamında kaynakça verilmiştir.Anahtar Kelimeler: Mevlid, Şehîdî,Süleyman Çelebi Mevlid is a name of Hz. Mohammed?s birthday and the poems describing the day. When ?mevlid? is mentioned, Süleyman Çelebi and his work ?Vesiletü?n-Necât? is the name which comes to mind first. In the following age, the writing and reading of ?Mevlid? went on. In our study, we examined a mevlid poem written by poet named ?Şehîdî?. Our thesis consists of the preface and four chapters. In the preface, information on Mevlid in Turkish literature is given. Information about Şehîdî and his mevlid is provided in the first chapter. In the second chapter, mevlid is examined in terms of grammar. After that, the statements and proverbs of the text are given, In the third chapter the text completly has been transcribied. The fourth chapter includes the index. Our studies are evaluated in the Conslusion part and the continuation bibliography is given.Key Words: Mevlid, Şehîdî, Süleyman Çelebi 338

210

Türklerin İslam'ı kabul etmesinden sonra yeni bir dinin kavram dünyasıyla tanışan Türkçenin bu kavram dünyasına ne ölçüde cevap verebildiğinin tespiti açısından Türkçe Kur'an tercümeleri, Türk dili tarihinde önemli bir yere sahiptir. Çünkü, kültür tarihi içerisinde meydana gelen her dinî tecrübe, dilde yeni yeni kavram alanlarını ve anlam genişlemelerini de beraberinde getirmiştir. Bunun yanında, dinî metin tercümelerinin incelenmesi dinî terminolojinin ne ölçüde karşılandığının ve sözcüklerin anlam alanlarında ne gibi değişiklikler meydana geldiğinin, bazı dinî eşdeğerlerin ödünçlendiği eski dinin anlam dünyasından neler taşıdığının bilinmesi açısından da kolaylıklar sağlamaktadır. Dil bir süreç olduğu için dinî eşdeğerler de tıpkı diğer sözcükler gibi olgu/olaylar karşısında yapı ve anlam bakımından değişiklikler yaşayarak yeni görevler yüklenirler. Bu çalışmada, 11-15. yüzyıllar arasında yazılmış satır altı Türkçe Kur'an tercümelerinde yazuk/günah sözcüğünün kavram alanı anlambilim bakımından ele alınmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde yazuk/günah sözcüğünün Kur'an'daki kavram alanı tespit edilmiş, bu amaçla elli Arapça kök ve türevleri Doğu ve Batı Türkçesiyle yazılmış dört tam metinli üç eksik metinli Kur'an tercümesinde taranmıştır. Söz varlığını oluşturan eşdeğerler öncelikle nicelik bakımından değerlendirilip grafiklerle yorumlanmıştır. Daha sonra, hedef metinlerde bir eşdeğerin bir Arapça köke hangi sıklıkta geldiği tespit edilerek Kavram Alanı Dizini başlığı altında eşdeğerin kullanım sıklığı gösterilmiştir. Ayrıca, Kurucu İsimler ve Kurucu Fiiller başlığı altında bir isim ya da fiil yapımında hangi eşdeğerin ne sıklıkta kullanıldığı tespit edilmiştir. Elde edilen bulgular yardımıyla yazuk/günah sözcüğünün kavram alanı içerisinde yer alan eşdeğerler anlambilim ve sözcükbilim başlıkları altında incelenmiştir. Sonuç olarak, varsayımlarla bulguların büyük oranda örtüştüğü görülmüştür.Anahtar Kelimeler : Kur'an, kavram alanı, anlam alanı, söz varlığı, satıraltı çeviri, semantik, artzamanlı semantik After the Turks adopted İslam, the Turkish Qur'an translations have a significant place in the history of Turkish language in terms of determining the extent of which Turkish, which is introduced to the concept world of a new religion, can respond to this new concept world. Indeed, every religious experience in cultural history has been a reason for new concept areas and also has led expansion of meaning in language. In addition, the study of religious text translations provides convenience in terms of knowing the extent to which religious terminology is met and which changes occurred in the meaning fields of words, and what some religious equivalents coming from old religion reflect. As language is an ongoing process, religious equivalents – like other words – are prone to change in terms of meaning and structure and undertake new tasks in case of events and new phenomena. In this study, the meaning area of the word yazuk /günah in interlinear Turkish Qur'anic translations written between the 11th and 15th centuries was elaborated in terms of semantics. In the first part of the study, the concept area of the word yazuk / günah 'in the Qur'an was determined, and for this purpose fifty Arabic roots and derivatives were searched in four full-text and three incomplete Qur'an translations written in Eastern and Western Turkish. The equivalents constituting the vocabulary were first evaluated in terms of quantity and interpreted with graphics. Then, the frequency of an equivalent was shown in the Concept Area Index by determining how often an equivalent corresponded to an Arabic root in the target texts. In addition, under the titles, `Founder Names` and `Constituting Verbs`, the frequency and the type of the equivalent used in derivating a name or a verb were determined. Under the light of the findings, the equivalents within the concept area of the word yazuk /günah were examined under the titles of semantics and lexicology. In conclusion, it was observed that the assumptions and the current findings coincided to a great extent.Key Words : Koran, conceptual field, semantic field, vocabulary, interlinear translation, semantics, diachronic semantics 292

ÖZETTürkçe, tarihin ilk dönemlerinden itibaren var olan sondan eklemeli bir dildir. Türklerin tarih boyunca geniş coğrafyalara yayılması; Türkçenin de geniş coğrafyalara yayılmasına vesile olmuştur. Türkçe, her coğrafyada her dönem aynı kalamadığı için zamanla pek çok lehçe ve şive ortaya çıkmıştır. Azeri Türkçesi de bu lehçelerden biridir.Azeri Türkçesi, çok eski dönemlerden itibaren canlılığını koruduğu için kelime dağarcığı açısından oldukça zengin bir Türk lehçesidir. Bir dilin zenginliğinin belirlenmesinde ise söz yapımı çok önemlidir. Söz yapımı, kelimelerin hangi dönemlerde, ne şekilde kullanıldığını ve uğradığı değişiklikleri tespit etmektedir. Bu çalışmada, Azeri Türkçesinin söz yapımını, Ahmet Cevat'ın şiirleri üzerinden inceledik. Azerbaycan, bir dönem boyunca siyasi baskılara maruz kalmıştır. Fakat bu baskılara masruz kalmış olmasına rağmen yabancı kelimeleri benimsememiştir. Ahmet Cevat'ın da bu konudaki hassasiyeti, şiirlerini sade ve öz bir Türkçe ile yazmasından anlaşılmaktadır. Yabancı kelimelerin çok az miktarda olması, Azeri Türkçesinin söz yapımını incelememizde Türk Dili açısından önemli bir katkı sağlamıştır. Çalışmamızda kelimelerin ne sıklıkla kullanıldığını belirledik ve anlamlarını inceledik. Şiirlerde bulunan tüm isim ve fiilleri, Türkçenin dört çeşit yapım ekine göre sınıflandırdık. Eski Türkçe döneminden itibaren kullanım şekillerini gösterip anlam değişikliklerini ele aldık.Bilim Kodu: 30102 Tarihi Kuzey Doğu Türk Dili(Harezm, Kıpçak, Çağatay)Anahtar Kelimeler: Türkçe, Azerbaycan, Ahmet Cevat, Söz Yapımı, Lehçe, KelimeSayfa Adedi: 282Tez Danışmanı: Fatma Özkan ABSTRACTTurkish has been an additive language since the early periods of history. The spread of the Turks to wide geographies throughout history has been instrumental in the spread of Turkish to wide geographies. Since Turkish could not remain the same in every geography in every period, many polish and accents emerged. Azeri Turkish is one of the districts.Azeri Turkish is a very rich Turkish dialect in terms of vocabulary since it has been alive since accient times. The determination of the richness of a language is very important. Does it determine the periods in which the spoken words are used and the changes they undergo.In this study, we examined the vocabulary productıon of Azeri Turkish through Ahmet Cevat's poems. Azerbaijan was subjected to political pressures for a period. However, foreign words have not been adopted. Ahmet Cevat's sensitivity on this subject understood from his poems written in plain and concise Turkish. The very small amount of foreign words made an important contribution in terms of Turkish language in our study of Azeri Turkish vocabulary. In our study, we determined that words are used frequently and examined their meanings. We have classified all the names and verbs in the poems according to four kinds of Turkish suffixes. Since the old Turkish period, we have shown the usage patterns and discussed the changes in meaning. Science Code: 30102 Tarihi Kuzey Doğu Türk Dili(Harezm, Kıpçak, Çağatay)Key Words: Turkish, Azerbaijan, Ahmet Cevat, Word Making, Dialect, WordPage Number: 282Supervisor: Fatma Özkan 283

Sözlükler, toplumların dil varlığı hakkında bilgi veren en önemli eserlerdir. Bu sözlüklerden birisi de Lūgat-ı Farsî-Türkîʾdir. Eser; dil varlığımız açısından, istinsah edildiği dönemin dil özelliklerini barındırması bakımından oldukça kıymetlidir. Müellif, şüphesiz Lügat-ı Halîmî ve Nisârüʾl-Mülkʾten faydalanmış, fakat kendi eklediği kelimelerle eserin telif hale gelmesini sağlamıştır. Müstensih kaydı olarak bir terzi olan Ali b. Hasan el-Hayyât adı geçen eser, Eski Anadolu Türkçesi dönemine ışık tutan satırarası Farsça-Türkçe sözlüktür. Dictionaries are the most important works that provide information about the existence of languages of societies. One of these dictionaries is Lugat-ı Farsî Türkî. The work is very valuable in terms of our language presence and the language features of the period in which it was written. The author has undoubtedly made use of Lügat-ı Halîmî and Nisârü'l-Mülk, but made the work original with his own words. The work copied by Ali b. Hasan el-Hayyât, a tailor, is a subline Persian-Turkish dictionary that illuminates the period of Old Anatolian Turkish. 151

Mensur metin olarak kaleme alınmış bir fetva mecmuasına dayanarak yapılan bu çalışma Makedonya Ohri Şehir Arşivinde tasnife tabi tutulmamış olan ve 189 varaktan oluşan Fetâvâ-yı Üskübî Zihnî adlı eserin dil incelemesidir. İstanbul doğumlu olup görev yaptığı yere atfen Üskübî lakabı verilmiş olan Pir Muhammed'in (ö. 1611) Anadolu ve Rumeli'de çeşitli yerlerde nüshaları bulunan fetva mecmuasının Beypazarı kadısı olan oğlu Ahmed (ö. 1630) tarafından Muînü'l-müftî adıyla bir araya getirildiği düşünülmektedir. Muînü'l-müftî fi'l-cevâb ale'l-müsteftî, Fetâvâ-yı Üskübî, Fetâvâ Kör Müftî gibi adlarla anılan eser nüsha sayısının çokluğu nedeniyle döneminin fıkıh literatürünün önemli başvuru kaynağı olma özelliğine sahiptir. Yazmanın hatîmesinden bahse konu nüshanın Alî Halîfe bin Muhammed tarafından 1664 (H. 1074) istinsah edildiği anlaşılmaktadır. Eser, fıkhî meselelerle ilgili Türkçe sorulara `olur`, `câizdir`, `olmaz` veya `câiz değildir` şeklinde kısa cevaplardan oluşmuştur. Türkçe cevaplar, konuyla alakalı Arapça fıkıh kaynaklarından alıntılarla desteklenmiştir. Çalışmada Türkçe metnin transkripsiyonu yapılmış, Arapça metinle ilgili herhangi bir işlem yapılmamıştır. İnceleme, metin ve dizinden oluşan çalışmanın inceleme kısmında metnin imla ve dil özellikleri incelenmiş, dizin kısmında ise kelime, tamlama ve kelime öbeklerinin günümüz Türkçesi karşılıkları ile kelimelerin kökenleri verilmiştir. Ayrıca metin içerisinde geçen kişi ve eser adlarından oluşan kısa bir dizinde farklı kaynaklara dayanılarak kişi ve eserler hakkında bilgi verilmiştir. This study, which was based on fatwa codex penned in prosaic form and not classified in Macedonia Ohrid City Archives, is a language analysis of the work Fetâvâ-yı Üskübî Zihnî which consists of 189 folios. It is supposed that fatwa codex's copies which were found in various places of Anatolia and Rumelia as works of Pir Muhammed (died-1611) who was born in Istanbul and was given a pseudonym Üskübî as attribution to the place he served, was compiled under the title Muînü'l-müftî, by his son Ahmed (died-1630) who was a Beypazari cadi (judge). This work which is invariably mentioned with the titles Muînü'l-müftî fi'l-cevâb ale'l-müsteftî, Fetâvâ-yı Üskübî, Fetâvâ Kör Müftî due to the multeity of copies carries the feature of significant reference guide of Islamic jurisprudence literature. Based on the ending of the manuscript, it was concluded that the mentioned copy was copied by Alî Halîfe bin Muhammed1664 (H. 1074). The work, related to the Islamic jurisprudence cases consists of short answers in the form of `it is allowed`, `it is appropriate`, `it is not allowed` or `it is inappropriate`. The Turkish answers were supported with the quotations from the Islamic jurisprudence sources in Arabic language. Our work includes the transcription of the Turkish text, whereas it does not contain any analysis related to the Arabic text. The work consisting of the analysis, text and index, in the analysis section it analyses the orthography and language features, in the index section it is given the word, determinative group and phrases with their comparison to the contemporary Turkish as well as the etymology. Moreover, based on the various sources it was given information on the characters and works included in the text. 481

Dede Korkut Destanları, on iki hikayeden meydana gelen Oğuz hikayeleri mecmuasıdır. Bugüne kadar iki nüshası tespit edilmiş olan destanların tam adı `Kitâbu'l Dedem Korkut Alâ Lisân-ı Taife-i Oğuzân'dır.` Halk kültürümüz ve edebi kaynaklarımız arasında milli bir hazine değeri taşıyan Dede Korkut Destanları ile ilgili bugüne kadar pek çok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmada ise Dede Korkut Destanları anlambilimsel ölçütler eşliğinde değerlendirilmiştir. Gerek söz varlığı gerekse anlam olayları bakımında çok zengin olan destanlar, bugüne kadar işlenmemiş yönleri ele alınarak anlambilim açısından çözümlenmeye çalışılmıştır. Türk kültürü ve edebiyatı bakımından büyük öneme sahip olan Dede Korkut Kitabı üzerine bugüne kadar pek çok çalışma yapılmıştır. Dede Korkut Kitabı hakkındaki ilk bilimsel yayın 1815 yılında Heinrich Friedrich von Diez tarafından yapılmıştır. Dede Korkut Kitabı'nın Dresden nüshası ilk defa Kilisli Muallim Rıfat tarafından yayımlanmıştır.(1916) İki asırlık bir geçmişi olan Dede Korkut çalışmaları gerek Türkiye gerekse yurtdışında halen yapılmakta hatta bu alanda özel olarak üniversitelerde kürsüler kurulduğunu da bilmekteyiz.Tezimizin konusunu Dede Korkut Destanlarının Anlambilim bakımından incelenmesi; anlambilim teorilerinin metin üzerinde uygulanması teşkil etmektedir.Sözcük düzeyinde anlam incelemesi yapılırken; temel (göndergesel) anlam, yan anlam, ters anlam, çokanlamlılık, eşanlamlılık, eşadlılık, yakın anlamlılık, alt anlamlılık gibi temel konular incelenmiştir. Sözcük düzeyinde anlam olayları anlam kayması, anlam genişlemesi, anlam daralması, metaforlar, metonimi ve terim anlamı gibi konular araştırılmıştır. Sözcük düzeyinde anlam incelemesi yapılırken metaforlar ve eylemde görünüş, kılınış konuları ayrı başlıklar halinde detaylı olarak incelenmiştir. Kavram türleri bakımından metaforlar sınıflandırılarak; yönelmeli metaforlar, ontolojik metaforlar, kişileştirme ve kapsayıcı metaforlar metnimizden örneklerle ortaya koyulmuştur. Dede Korkut hikayelerinin tümce anlambilimi açısından görünümü tezimizin ikinci kısmını oluşturmuştur. Sözdizimi çalışmaları hakkında bibliyografik bilgi verildikten sonra bildirme ve istek kiplerinin tümceye kattıkları anlamlar, eylemlerde birleşik zaman oluşturan biçimbirimler, ulaç biçimbirimleri ve tümceye kattığı anlamlar araştırılacaktır. Devrik tümce ve anlamı yanı sıra değişik anlatım kalıpları Dede Korkut hikayelerinden örneklerle araştırılacaktır. Tezimizin amacı, Dede Korkut Destanları'nın anlambilimsel yapısının ortaya konması böylelikle sözcük ve tümce bazında tek tek incelenecek olan metnin dönemin dil hususiyetlerini yansıtması ve leksikal semantik niteliklerinin hem semantik hem de halkbilim araştırmacılarına fayda sağlamasıdır. Dede Korkut Epics is a book of Oghuz stories from twelve stories. The full name of the epics that have been identified so far is `Kitâb-ı Dedem Korkut Ala Lisan-i Taife-i Oguzâ`. Many studies have been carried out on Dede Korkut Epics which carry a national treasure value in our literature. In this study, Dede Korkut epics were evaluated in terms of semantic criteria. The legends, which are very rich in terms of meaning in the sense of the word existence, have tried to solve semantically by considering their unprocessed aspects to this day. Many works have been done on Dede Korkut Book which has great importance in terms of Turkish culture and literature. The first scientific publication about the book of Dede Korkut was made by Heinrich Friedrich von Diez in 1815. Dede Korkut Book's Dresden copy was first published by Kilisli Muallim Rıfat. (1916) Dede Korkut, two centuries old, is still working in Turkey and abroad. Examination of Dede Korkut epics from the point of view of Semantics; is the application of semantic theories on the text. When a meaningful examination is made at the word level; basic concepts such as basic (subordinate) meaning, side meaning, inverse meaning, synonymity, synonymity, homogeneity, close meaning, and sub meaning are examined. At the word level, meanings of meaning phenomena, meaning expansion, meaning constriction, metaphors, metonymy and meaning of term were investigated. Metaphors and their appearance in action, while they have been examined in word level, have been examined in detail in separate titles. By classifying metaphors in terms of concept types; oriented metaphors, ontological metaphors, personalization and inclusive metaphors. The view from the point of sentence semantics of Dede Korkut's stories constituted the second part of my thesis. After bibliographic information about syntax studies is given, it is understood that they are sent by the informants and the requesting people, the forms which form the combined time in the actions, the morphologic forms and the meaning of the phrase are investigated. In addition to the transposed sentence and its meaning, different narrative patterns will be searched with examples from Dede Korkut's stories.The purpose of the thesis is to reveal the semantic structure of Dede Korkut epics, so that the text to be examined individually on the basis of word and sentence reflects language characteristics of the period and lexical semantic qualities benefit both semantic and folklore researchers 271

Bu çalışmada 18. yüzyıl Uygur edebiyatına ait tezkirecilik geleneğinden Tezkire-i Azizan'ın ilk elli sayfasına ait metninin transkripsiyonu, tercümesi ve dizini yapılmıştır. Bu tez, giriş, transkripsiyon, çeviri ve dizin olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır. Tezde eserin muhtelif üç nüshası dikkate alınarak Necat Muhlis ve Şemseddin Emet tarafından hazırlanan Uygur alfabesinde yazılmış baskısı kullanılmıştır. Tezde incelenen eserin yazarı Muhammed Sadık Kaşgari, Tezkire-i Hacegan da olarak bilinen bu çalışmasında 18. yüzyıl Doğu Türkistan'daki Hocalar devrine ait birincil kaynaklardan bilgiler aktarmaktır. Esas itibari ile biyografi alanında kaleme alınan Tezkire-i Azizan, aynı zamanda edebi değeri yüksek bir eserdir. Bundan dolayı Tezkire-i Azizan'ın Türkiye Türkçesine çevrilmesinin ve farklı yönleri ile çalışılmasının, Uygur edebiyatı ve Orta Asya tarihinin daha iyi değerlendirilmesine katkılar sağlayacağı düşünülmektedir. This study examines Tadhkira-i Azizan which is one of the best example of 18th century Uyghur literature as transcripting, translating and preparing the index of first fifty pages of the book. The thesis consists of four chapters as follows introduction, transcription, translation and index. In this thesis I used the copy collected from three different copies by Necati Muhlis and Şemseddin Emet in Uigur script. Author Muhammad Sadiq Kashgari in his book alias Tadhkira-i Hacegan gives in formation from primary sources on Hacegans and history of Eastern Turkestan in18th century. Being an important book of biographies it is also a valuable literature work. Therefore, I assume that translating and analyzing of Tadhkira-i Azizan with different aspects will provide contribution to better understanding and evaluation of the history and literature of Turks and Central Asia. 204

Damolla Sâbit Bin Abdulbâkî tarafından seksen dört yıl önce kaleme alınan Akâid-i Cevheriyye, gerek içeriği gerek dil malzemesi ve gerekse yazarının fikri dünyasını okuyucuya yansıtması bakımından önemli bir eserdir. Siyaset ve din adamı olan Damolla Sâbit Bin Abdulbâkî, kendisini Doğu Türkistan'ın bağımsızlık ülküsüne ve yaşadığı coğrafya başta olmak üzere bütün İslam âleminin aydınlatılması fikrine adamış bir kişidir. Akâid-i Cevheriyye, onun 1930 yılında hac ibadetini yerine getirmek için çıktığı seyahatte elde ettiği gözlemlerden ve gençlere hakikî İslam inancını öğretmek amacıyla soru-cevap şeklinde tertip ettiği dinî bilgilerden oluşmaktadır. Abdulbâkî; bu seyahatinde Türkiye, Mısır, Hicaz ve Hindistan'ı ziyaret etmiş, pek çok bilim adamıyla görüşerek bu ülkelerin siyasî ve hukukî yapıları hakkında araştırmalar yapmıştır. Bu araştırma ve gözlemlerden elde ettiği bilgi ve tecrübeleri de yirmi dört sayfalık kısa bir risale olan Akâid-i Cevheriyye'de toplamıştır. Akâid-i Cevheriyye, dil bilgisi bakımından tarihi Türk lehçelerinden Çağatay Türkçesinin özelliklerini taşımaktadır. Bu tezde `Akâid-i Cevheriyye` adlı eser, ses ve şekil bilgisi bakımından incelenmiştir. Ses bilgisi bölümünde, Orhun Türkçesinden Çağatay Türkçesine kadar olan süreçte meydana gelen ses değişmeleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Şekil bilgisi bölümünde eserdeki malzeme, ad ve eylem çekimi olmak üzere iki ana başlık altında ele alınmış; daha sonra eserin transkripsiyonlu metni ve sözlüğü oluşturulmuştur. Yaptığımız çalışma neticesinde Akâid-i Cevheriyye'nin, İslam'ın temel ilkelerini öğretmek gayesiyle yazılan dinî bir eser olduğu, dil hususiyetleri itibariyle de Çağatay Türkçesinin özelliklerini taşıdığı anlaşılmıştır. Akâid-i Cevheriyye, which was written down eighty four years ago by Sabit Damolla Abdulbaki, is a significant work in terms of both its content and language material and also with regard to writer's reflection of his thought world to its readers. As a man of politics and God, Damolla Sâbit Bin Abdulbâkî devoted himself to independence goal of East Turkestan and the idea of enlightenment of entire Islam World in particular to geography he lived in. Akâid-i Cevheriyye consists of observations he obtained from his trip to be pilgrimage in 1930, and sacred knowledge he composed as catechised with intent to teach genuine Islam faith to youths. During his journey Abdulbâkî visited Turkey, Egypt, Hejaz and India, and he made investigations about political and legal structures of these countries by negotiating with many scientists. He compiled these knowledge and experiences that he got from his researches and observations in a twenty four-page booklet called Akâid-i Cevheriyye. In terms of grammar quality, Akâid-i Cevheriyye has the characteristics of Jagatai Turkish that is a dialect of historical Turkish. On the study of work, orthography properties of Akâid-i Cevheriyye have been examined; also from its vocabulary point, the phonetic changes happened since Orkhon Turkish to Jagatai Turkish have been tried to identify. With regards to morphological features, the material employed in the work has been dealt under two major topics as noun and verb inflection; and the transcription and dictionary of related work have been created. As a result of the study; it has been inferred that Akâid-i Cevheriyye is a sacred work written with the aim of teaching fundamentals of Islam, and it has the features of Jagatai Turkish in respect of language properties. 153

XVIII. ve XX. yüzyıllar İdil-Ural Türklüğü için bir dönüm noktası olmuştur. Özellikle XX. yüzyıla gelindiğinde dünyadaki siyasi dinamiklerin de tesiriyle Kazan Türkleri arasında başta matbuat olmak üzere, eğitim, kültür ve sanat alanlarında önemli değişmeler meydana gelmiştir. Bu gelişmelere paralel olarak yayın sayısında büyük bir artış olmuş, eğitim kalitesi ve düzeyi yükselmiştir. Fatih Kerimî, Tatar Edebiyatının modernleşmesi için yoğun çaba sarfetmiş önemli bir ceditçidir. Kırımlı İsmail Bey Gaspıralı'nın `Dilde, işde, fikirde birlik` ideallerine sıkı sıkıya bağlı olan Kerimî, yayın ve eğitim faaliyetlerinde usulü cedit prensiplerine bağlı kalmıştır. Tatar edebiyatının ve dilinin `milli bayrağı` ve Tatar Türklerinin en önemli şahsiyetlerinden biri olan Abdullah Tukay eserlerinde mahallîleşme akımının tesirinde kalmıştır. Buna karşılık Fatih Kerimî kendini dilde mahallîleşme cereyanına fazla kaptırmamış ve ortak dil çizgisini benimsemiştir. Bilimsel bir disiplinle ele alacağımız Fatih Kerimî'nin eserleri üzerindeki dil ve üslup incelemesi çalışması Kerimî'nin Tukay ile dile bakış açılarındaki farklılığı yansıtması bakımından önemlidir.Anahtar Kelimeler : Fatih Kerimî, ceditçilik, İsmail Gaspıralı, usulü cedid, Tatar Türkçesi. XVIII. and XX. centuries are the milestones for Volga-Ural Turks. Especially in XX. century important changes have occured among the Kazan Turks in the fields of primarily publication, education, culture and arts by the effect of political dynamics all over the world. Analogous to these improvements, the number of publication has been increased and education quality and level has increased. Fatih Kerimî is an important modernist who strongly campaigned for the modernisation of Tatar literature. Kerimî, that strict adherence to the ideals of Kırımlı Gaspirali Ismail Bey's `unity in language, work, and idea`, was loyal to the principles of modernist method in publication and education activities. As a national flag of Tatar literature and language and one of the important figüre of Tatar Turks, Abdullah Tukay is remained under the influence of localization trends in his works. In contrast Fatih Kerimî has not engrossed himself localization in language and adopted common language line. The study, hold in scientific dicipline, about language and style reviews of Fatih Kerimî's works is important because of it reflects the difference between Kerimî's and Tukay's views about languge.Key Words : Fatih Kerimî, modernism, İsmail Gaspıralı, usulü cedid, Tatar Language. 457

İskendername, batı ve özellikle doğu toplumlarında İskender'in hayatını, askerî mücadelesini ve devlet adamlığını dinî, destanî unsurlarla anlatan eserlere verilen genel bir isimdir. Figanî ise 16. asırda yaşamış bir şairimizdir. Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Bağışlar bölümünde 4201 demirbaş, 891.55 sınıflama numarasıyla kayıtlı Tarih-i İskendername adlı eser, bu çalışmanın asıl konusunu teşkil etmektedir. Süleymaniye Kütüphanesi kayıtlarına göre eserin yazarı Figanî'dir. Şairin yaşadığı zaman dilimini ve eserin dil özelliklerini dikkate aldığımızda eser Eski Anadolu Türkçesinden Osmanlı Türkçesine geçiş dönemi eserlerinden biri olarak kabul edilebilir. Ancak daha çok Eski Anadolu Türkçesinin özelliklerini taşıdığını söylemek mümkündür. Manzum ve mensur bölümlerden oluşan eser özellikle nesir bölümünün çokluğu sebebiyle söz dizimi çalışmaları için uygun bir kaynaktır. Eski Anadolu Türkçesinin en az incelenen bölümlerinden birisi söz dizimi bölümüdür. Biz bu çalışmada söz konusu gramer alanına katkı sunmaya çalıştık. Çalışmamızda öncelikle metni oluşturduk. Gayet okunaklı bir nesih yazı türüyle yazılmış 209 varaktan oluşan metni dönem sözlükleri, Osmanlıca-Türkçe sözlükler ve yayımlanmış tezlerin sözlük ve dizinlerinin yardımıyla transkribe ettik. Metin söz dizimi incelemesini cümlenin öğeleri, kelime grupları, cümle çeşitleri başlıkları altında üç ana grupta yaptık. Her grubu kendi içinde alt kollara ayırmak suretiyle örneklerle inceledik. Sonuç bölümünde metnin cümle ve kelime grubu özelliklerini maddeler halinde ifade ettik. The subject of our study is the text titled as Iskendername. Kitabı-ı Iskender and Iskendername are general names given to written works which recite Alexander's life, military campaign, and statesmanship with religious and heroic elements in western and especially eastern societies. As our subject matter, we chose the work registered with 4201 inventory number and 891.55 classification number in Manuscript Donations section of Suleymaniye Library. It is titles as Tarih-I Iskendername (The History of works on Alexander). According the registrations of Suleymaniye Library, the composer of this work is Figani. Considering the poet's period and the work's linguistic characteristics, it can be defined as a transition text from Old Anatolian Turkish to Ottoman Turkish. It is even possible to state that the work mostly carries Old Anatolian Turkish characteristics. A mixture of prose and poetry, the text was a suitable choice for syntax study thanks to its many sections of prose. Syntax is one of the least studied sections of Old Anatolian Turkish. We tried to contribute to the said grammar field in this study of ours. In our study, we firstly created the text. We transcribed the text of 209 leaves, which was written in a very readable naskh, with the help of dictionaries of the period, Ottoman-Turkish dictionaries, and dictionaries and indexes of published master's theses. We conducted syntax analysis in four main groups as sentence elements, phrases, sentence classification, and the methods used to connect sentences. We analysed each group by dividing into subsections and giving examples. We also provided quantitative data in tables about sentences. We expressed in articles the general characteristics of the text's sentence and phrase sections and its distinctive aspects compared to contemporary Turkish. 461

Tatar edebiyatında 1930- 1940?lı yıllar oldukça önemli bir dönemdir. Yazarların ve şairlerin çeşitli siyasi baskılara maruz kaldıkları söz konusu dönemde, bu baskıları yansıtan eserler kaleme alınmıştır. Çalışmamızda bu dönemin önemli yazar ve şairlerinden biri olan Adil Kutuy ve Adil Kutuy?un yazarlığını ön plana çıkaran bazı hikâyeleri incelenmiştir. Seçmiş olduğumuz ?Tapşırılmagan Hatlar?, ?Ressam?, ?Vücdan Gazabı? hikâyeleri Adil Kutuy?un, dönemin siyasi ve sosyal hayatı ile ilgili fikirlerini açıkça yansıtmış olduğu hikâyelerdir. Yaptığımız çalışmada bu hikâyelerden hareketle Adil Kutuy?un diline ve üslubuna özgü nitelikler ortaya konulmaya çalışılmıştır. Yazarın ?Tapşırılmagan Hatlar?, ?Ressam? ve ?Vücdan Gazabı? hikâyelerinin yazıldığı dönem ve söz varlığı incelenerek hem 1930- 1940?lı yıllarda Sovyet edebiyatı hakkında bilgi edinilmiş hem de bu bilgiler ışığında Adil Kutuy?un, duygu ve düşüncelerini dile getirme şekline değinilmiştir. 1930s and 1940s hold an important place in the Tatar literature. In this period during which authors and poets faced various political pressures, many works were written reflecting those pressures. Our study analyzes Adil Kutuy, one of the most prominent authors and poets of this period, and some of his stories featuring Adil Kutuy's authorship. The selected works, ?Tapşırılmagan Hatlar?, ?Ressam? and ?Vücdan Gazabı?, are the stories in which Adil Kutuy clearly reflects his ideas on the political and social life of the period. Within the framework of these stories, we tried to put forward the qualities unique to the language and style of Adil Kutuy. By analyzing the lexicology of ?Tapşırılmagan Hatlar?, ?Ressam? and ?Vücdan Gazabı? and the period in which they were written, we were both informed on the Soviet literature as well as mentioning Adil Kutuy's way of expressing his thoughts and emotions under the light of the information acquired. 220

Musa Celil, XX. yüzyıl Tatar dili ve edebiyatına çok önemli hizmetleri olan asker-şairlerdendir. Çok küçük yaşlarda şiir yazmaya başlayan şairin şiirleri, yaşadığı dönemin sosyal, kültürel ve edebi özelliklerini yansıtır. Şiirlerini sade bir dil kullanarak, samimi ve lirik bir üslupla yazmıştır. Çalışmada, Musa Celil?in şiirleri dil ve üslup bakımından incelenerek, onun edebi şahsiyetine mahsus özellikler ortaya konulmaya çalışılmıştır. İnceleme, Türkiye?de kullanılan dil ve üslup inceleme yöntemleri kullanılarak yapılmıştır. Çalışmada ele alınan şiirler, Musa Celil?in şiir yazma sürecini ve edebi olgunluğa erişme evrelerini yansıtan mahiyette olan şiirlerden seçilmiştir. Çalışmaya yardımcı olması bakımından, Kazan Tatarlarının tarihine değinilmiş, XIX. ve XX. yüzyıl Tatar sosyal ve kültürel hayatı, Tatar edebiyatı ve XX. yüzyılın ilk yarısındaki Tatar şiiri hakkında bilgi verilmiştir. Şiirlerin incelenmesine ışık tutması amacıyla, Musa Celil?in hayatı, eserleri ve edebi kişiliği de ele alınmıştır. Anahtar Kelimeler1.Musa Celil2.Dil ve üslup3.Şiirler4.Kazan Tatarları5.Tatar edebiyatı Musa Celil is one of the soldier-poets who makes very important contributions to the Tatar language and literature. The poems of the poet putting pen to paper at very young ages reflect the social, cultural and literary characteristics of time period that they live. Musa Celil writes his poems with an unsophisticated language in sincere and lyric style. In this study, by examining Musa Celil's poems in terms of language and style, features special to his literary character are tried to be presented. This examination is made by using the methods of language and style analyses used in Turkey. The poems discussed in the current study are chosen from those reflecting Musa Celil?s composition process and stages of attainment of literary maturity. The history of Kazan Tatars are mentioned and information about The Tatar?s social and cultural life, Tatar literature in the nineteenth and twentieth century, Tatar poem in the first half of the twentieth century is given to be helpful for this study. For the purpose of shedding light on examination of poems, Musa Celil?s life, works and literary character are discussed as well. Keywords1.Musa Celil2.Language and style 3.Poems4.Kazan Tatars5.Tatar Literature 241

Tezin amacı, +CI/+CU ekinin Türkçenin başlangıcından günümüze kadarki işlev ve anlam dallanmalarını tespit ederek, bunların tarihi dönemlere ait edebi metinlerde ve sözlüklerde geçen örneklerini verip, art zamanlı bir çalışma yapmaktır. Ayrıca ekin sorunlarını tespit ederek bunlarla ilgili çözüm yolları sunmak tezin diğer hedefleri arasındadır.Çalışmada ilk olarak tarihi dönemlere ait sözlükler, döneminin dil özelliklerini yansıtan metinler ve bu metinlere ait dizinler taranarak +CI/+CU ekinin kullanıldığı kelimeler bilgisayar ortamında fişlenmiştir. Daha sonra fişlenen kelimeler işlevlerine göre tasnif edilmiş ve çalışmaya aktarılmıştır.Sonuç olarak, Türkiye Türkçesinde ve tarihi dönemlerde kullanılan örnekleri göz önünde bulundurarak +CI/+CU ekinin işlevleri ve anlam dallanmaları tespit edilmeye çalışılmıştır. Ekin en önemli görevinin `alışkanlıkları olan, belirli faaliyetleri ve meslekleri yapan kişi` olduğu kanısına varılmıştır.Anahtar Sözcükler:1. yapım2. +CI/+CU3. anlam4. fonksiyon5. işlek This study analyses +CI/+CU, one of the most commonly used affixes that produces noun from a noun, since the emergence of Turkish to modern day within the context of historical Turkic dialects as well as Turkish of Turkey. The aim of the thesis is to detect function and divergence of meaning since the commencement of Turkish to today, and provide examples to them from literary texts and dictionaries in various historical periods, and conduct diachronic study. Furthermore, offering solutions to the problems of the affix is another objective of the thesis. The study first keeps a record of words that use +CI/+CU affix in computer environment by scanning dictionaries of historical periods, texts that reflects linguistic characteristics of the period and indexes of these texts. Then, the recorded words are sorted out according to their functions and transferred to the study.Consequently, keeping the samples from Turkish of Turkey and those used in historical periods, functions of +CI/+CU affix and definition divergences were detected. It has been comprehended that the most significant function of the affix is `a person who has habits, conducts certain activities and professions`.Key Words: 1. construction 2. +CI/+CU 3. definition 4. function 5. productive 196

Bu çalışmada benzerlik, eşitlik ifade eden isimden isim yapma ekleri incelenmiştir. Çalışmamız iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde kök, ek kavramı ve kelime türetimi hakkında genel olarak bilgi verilmiş; ikinci bölümde ise Türkçede eşitlik, benzerlik ifâde eden isimden isim yapma ekleri art zamanlı ve eş zamanlı olarak incelenmiştir. Adı geçen yapım ekleri tarihî ve çağdaş lehçelerden verilen örneklerle açıklanmıştır. Ayrıca, Derleme ve Köken Bilgisi Sözlükleri taranarak söz konusu yapım eklerinin geçtiği kelimeler morfolojik yönden incelenmiştir. Çalışmamızın son kısmını ise çalışmamız boyunca yararlanılan eserlerin künyelerinin yer aldığı Kaynaklar kısmı oluşturmaktadır.Anahtar Kelimeler1. yapım ekleri2. Türk lehçeleri3. benzerlik4. eşitlik. This study analyses the derivational affixes which bear similarity and equity meanings in Turkish. These affixes are for derivation of nouns from nouns. The study is composed of two main sections. In the first section, the concepts of ?stem? and ?affix? are analysed and some brief. Information is given on word derivation process in Turkish. In the second section, Turkish derivational affixes are studied diachronically and synchronically. These affixes are explained with examples from historical and contemporary dialects. In additon, dictionaries of etymology are scanned and analysed morphologically. The last part of the study is composed of a list of bibliography which were made use of during the whole study.Key words1. Derivational affixes2. Turkish dialects3. Equity4. Similarity. 136

Ortaya koyacağımız bu çalışmada, Türkçenin başlangıcından beri en işlek isimden isim yapım eklerinden biri olarak kullanıla gelen +lIk/+lUk eki, hem tarihî Türk lehçelerinde hem de çağdaş Türk lehçelerinde incelenmeye çalışılmıştır.Tezdeki amaç, işlev ve anlam dallanmalarını tespit ederek, bunların tarihî ve çağdaş Türk lehçelerindeki örneklerini verip, art zamanlı ve eş zamanlı bir çalışma yapmaktır. Ayrıca ekin sorunlarını kavrayarak, bunlardan bir sonuç çıkarmak tezin diğer hedefleri arasındadır.Çalışmamızda ilk olarak tarihî dönemlere ait sözlükler, döneminin dil özelliklerini yansıtan metinler ve dizinler taranıp, söz konusu ekin kullanıldığı kelimeler fişlenmiştir. Daha sonra, aynı yöntem çağdaş Türk lehçelerinde de uygulanmıştır. Fişlenen kelimeler fonksiyonlarına göre tasnif edilmiş ve içlerinden uygun olanları seçilerek çalışmaya aktarılmıştır.Sonuç olarak, tezdeki örneklere dayanarak ekin işlevleri ve anlam dallanmaları tespit edilmeye çalışılmış ve ekin çekim eki vasfında da kullanıldığı kanısı oluşmuştur.Anahtar Sözcükler:1.yapım2.+lIk/+lUk3.anlam4.fonksiyon5.işlek In this study we shall present an effort has been made to examine the affix +lIk/+lUk used as one of the most productive derivational affixes making noun from noun both since the beginning of the Turkish language in Historic Turkish dialects and contemporary Turkish dialects.The objective in this thesis is to determine the branching of function and meaning, to give their examples in Historic Turkish dialects and contemporary Turkish dialects, and to perform a diachronic and simultaneous study. In addition, one of the other objectives is to perceive the problems of the affix and then draw conclusions from these.In our study first of all, the dictionaries pertaining to the historical periods, texts reflecting the language properties of its period, and indexes have been scanned and the words, in which the affix is used, have been recorded. Later on, the same technique has also been used for the contemporary Turkish dialects. The recorded words have been classified according to their functions and the most proper ones among them have been chosen and transferred to the study.Finally, depending on the examples in the thesis an effort has been made to determine the functions and the meaning branching of the affix and it has been thought that the affix has the quality of an in flexional affix.Key Words:1.Derivational2.+lIk/+lUk3.Meaning4.Function5.Productive 299

Bu çalışmamızda Kazan Türklerinin önde gelen isimlerinden Rızaeddin Fahreddin'in Esma yaki Amel ve Ceza, Selîme yaki İffet adlı edebî eserlerinde dil ve üslup özellikleri ele alınmıştır. Bu eserler transkribe edilmiştir. Eserler transkribe edilirken Arap harfli metinler esas alınmıştır, Kiril harfli metinlerden de kontrol sağlanmıştır. Rızaeddin Fahreddin'in yazarlığı, bu eserlerindeki üslup özellikleri, eserlerinde kullandığı anlatım biçimleri ele alınarak örneklendirilmiştir. Çalışmamızda Rızaeddin Fahreddin'in hayatıyla ilgili ?Giriş? bölümünde bilgi verilmiştir. İncelememizde kelime türleri; isim, sıfat, zamir, zarf, edat ve fiiller ele alınmıştır ve örneklendirilmiştir. İsim çekim ekleri ve fiil çekim ekleri ayrıntılı bir şekilde incelenerek örneklendirilmiştir.Çalışmamızda kelime grupları ele alınmıştır ve örneklendirilmiştir.Çalışmamızda cümle, cümle türleri ele alınarak örneklendirilmiştir.İncelememiz sırasında faydalandığımız kaynaklar, ele aldığımız konularla ilgili bilgi elde edilebilecek kaynaklar ?Kaynakça? bölümünde verilmiştir.Anahtar Kelimeler:1.Rızaeddin Fahreddin2.Kelime Türleri3.Kelime Grupları4.Cümleler5.Dil ve Üslup In this study, a leading figure in Kazan Turks Rızaeddin Fahreddin's `Esma yaki Amel ve Ceza`, ` Selîme yaki İffet` language and stylistic features of his literary works have been discussed. These works have been transcribed. While transcription works based on texts written in Arabic letters, texts in Cyrillic script has been checked. Rızaeddin Fahreddin's, literary personality and his works are exampled by using Rızaeddin Fahreddin's works and citation is given.The information about His works are given the shortly. The names of the works above and their summaries are given.. The stylistic features of literary novels, illustrated by taking the works of narrative styles used.In our study ,RızaeddinFahreddin?s Works and his life are mentioned in the `Introduction` section. In our study, types of words; nouns, adjectives, pronouns, adverbs, prepositions,connectors and verbs are examined and exampled. Noun suffixes and verb suffixes are exampled by examining in detail.In our study, groups of words are examined and exampled. In our study, sentence are exampled by using sentence types are examined. During our study our using resources, and resources that can be obtained information about the issues mentioned are given in `Bibliography` chapter.Keywords:1. Rızaeddin Fahreddin2. Word Types3. Word groups4. Sentences5. Language and Style 363

Bu tez çalışmasında Azerbaycan edebiyatının önemli isimlerinden olan Celil Mehmetkuluzâde'nin kaleme aldığı hikâyeleri dil ve üslûp açısından incelenmiştir.Çalışma beş bölümden oluşur. Birinci bölüde yazarın hayatı ve sanat anlayışı hakkında bilgiye yer verilmiştir.İkinci bölümde yazarın hikâyeleri Türkiye Türkçesine aktarılmıştır.Üçüncü bölümde Azerbaycan Türkçesinin ses ve şekil özellikleri verilmiştir.Dördüncü bölümde hikâyelerin tanıtımı ve temalar verilmiştir.Beşinci bölüm, hikâyelerin biçimsel özelliğini teşkil eder. Bu bölümde olay örgüsü, kişiler, zaman ve mekân, hikâyelerin dili ve kelime dünyası, anlatım teknikleri verilmiştir.Sonuç kısmında çalışmanın genel bir değerlendirmesi yapılır.Anahtar kelimeler: Celil Mehmetkuluzâde, Azerbaycan Türkçesi, Dil ve Üslûp, Türkiye Türkçesi, This thesis is examined in terms of language and style the stories of Celil Mehmetkuluzâde, one of the most denomination of the Azerbaycan literature.The study consist of five parts. İn the first part is on the life and are given information about art of author.İn the second parts the stories of author has been transferred to Turkish turkey.İn the third part sound and shape features of Azerbaijan literature were provided.Forth part theme of stories and presentation of stories were given.Chapter Five, the formal characteristics of stories is formierened. In this section plot, people, time and space, the world of stories and words of language, narrative techniques, are given.A general assessment of the results of the study is done.Key words: Celil Mehmetkuluzâde, Azerbaijan Turkish, Language and Style, Turkish Language 252

Bu çalışmada, sözlü gelenekte doğup gelişen ve 16. yüzyılda yazıya geçirilen Dede Korkut Hikâyeleri, metin dil bilimi ölçütlerine göre incelenmiştir. Çalışmanın giriş bölümünde metnin tanımı yapılmış, metin dil biliminin görevleri açıklanmış ve metin çalışmalarının tarihi gelişimi hakkında bilgi verilmiştir. Bu bölümde ayrıca Dede Korkut Hikâyeleri üzerine genel değerlendirmeler yapılmıştır.İnceleme, metin olmanın en önemli ölçütleri olarak kabul edilen bağdaşıklık ve tutarlılık üzerine yapılmıştır. Bağdaşıklık bölümünde, metni meydana getiren cümleler arasında dil bilgisi ögeleri ile sağlanan ilişkilerden ?gönderim, değiştirim, eksilti, bağlama ögeleri, kelime bağdaşıklığı? incelenmiştir. Çalışmada öncelikle bu inceleme alanları hakkında teorik bilgiler verilmiş daha sonra bu bilgiler Dede Korkut Hikâyeleri'nden seçilen örnek cümleler üzerinde uygulanmıştır.Tutarlılık bölümünde ise metni meydana getiren anlam birimleri arasındaki mantık ilişkileri incelenmiş, hikâyelerdeki olayların metin içindeki düzenlenişleri ele alınmıştır. Hikâyelerdeki olay parçaları ayrı ayrı tespit edilerek numaralandırılmıştır. Daha sonra ise, her hikâyenin tutarlılık durumu hakkında genel değerlendirmelerde bulunulmuştur.İnceleme sonucunda, anonim bir metin olmasına rağmen Dede Korkut Hikâyeleri'nin günümüzdeki metin dil bilimi ölçütlerine uygun olduğu tespit edilmiştir.Anahtar Sözcükler1. Dede Korkut Hikâyeleri2. Metin Dil Bilimi3. Bağdaşıklık4. Tutarlılık5. Söylem Çözümlemesi In this study, oral tradition was born and developed in the 16th century brought into written text Dede Korkut Narratives, were examined according to the criteria of text linguistics. Work is defined in the introductory section of text, text linguistics and explained the tasks were given information about the historical development. This section also reviews were generally on the Dede Korkut Narratives.Review the text of the most important criteria to be considered is based on the cohesion and coherence. In Cohesion, the text of constituent elements of grammar and sentence provided between the relations `reference, substitution, ellipsis, conjunction, lexical cohesion` examined. In study first reviews the theoretical knowledge about the information given, then Dede Korkut Stories selected samples was performed on the sentence.In cohorence of the text by means of logic relationships between the unit has been examined in the stories were of events in text editing. Track events are detected separately in the stories are numbered. Then, every story has been made general remarks about the appearance of cohorence.Investigations showed that at the end of Dede Korkut Stories, although an anonymous work conforms to the criteria of modern text linguistics.Key Words1. Dede Korkut Narratives2. Text Linguistics3. Cohesion4. Cohorence5. Discourse Analysis 372

Bu çalışma, Azerbaycan Edebiyatının önemli yazarlarından Elçin Efendiyev'in ?Toyuğun Diri Galması? ve ?Dolça? isimli povestleri üzerine yapılan bir dil ve üslûp incelemesidir.Çalışmamız, üç ana bölümden oluşmaktadır. Birinci Bölümde Elçin'in dili ve üslûbu morfolojik, fonolojik ve leksikolojik açıdan toplam yirmi sekiz alt başlıkta değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmede Elçin'in povestlerinde yer alan her türlü dil unsurunun standart gramer kitaplarında ve sözlüklerde bulunmayan farklı kullanımlar olmasına dikkat edilmiştir. Çalışmamızın bu noktasında Eski Anadolu Türkçesinin dil özellikleri ve Azerbaycan Türkçesinin ağız özellikleri povestlere yansıdığı şekliyle tespit edilmiştir. Birinci bölümde üslûp kısmında povestler üzerinde bakış açısı ve anlatım teknikleri açısından da çalışma yapılmıştır. İkinci bölümde bu iki povestin Türkiye Türkçesine aktarıldığı metinlere yer verilmiştir. Çalışmamızın üçüncü bölümünde ise her iki povestin Kiril alfabesinden Latin alfabesine yapılmış transkripsiyonuna yer verilmiştir..Anahtar Kelimeler: Elçin Efendiyev, Azerî edebiyatı, povest, dil ve üslûp, The present study offers a linguistic and stylistic analysis of two povests of Elçin Efendiyev, who is one of the prominent authors of Azerbaijani literature. The povests taken as the main samples for the analysis are ?Toyuğun Diri Galması? (Survival of a Hen) and ?Dolça?.The study has three chapters. In the first chapter Elçin?s language and style has been assessed in morphological, phonological and lexicological terms under 28 titles. The main concern of this assessment has been to find out different usages found in Elçin?s povests that do not appear in the standard grammatical books and lexicons. At this stage of the study, it has been detected that vernacular aspects of Old Anatolian Turkish and Azerbaijani Turkish are widely reflected in povests. In the first chapter, under the title concerning style, viewpoint and narrative techniques have been analysed as well. In the second chapter standard Turkish (Turkey) versions of the two povests are given. Under the third chapter Latin transcription of the original Cyrillic versions of both povests take place.Keywords: Elçin Efendiyev, Azerbaijani Literature, povest, language and style. 335

Baba Rahim Meşreb'in Kitab-ı Mebde-i Nûr Mesnevîsi (İnceleme - Metin - Dizin), Baba Rahim Meşreb'i ve onun bir eseri olan Kitab-ı Mebde-i Nûr'u konu edinmektedir. Baba Rahim Meşreb, 1640 - 1711 yılları arasında Orta Asya'da yaşamış mutasavvıf bir şairdir. Melamî - Kalenderî bir derviş olan Baba Rahim Meşreb, ilk eğitimini Nemengan'da sufî Ahund Molla Bazar'dan almıştır. Daha sonra eğitimine Kaşgar'da meşhur sufî Afak Hoca'nın tekkesinde devam etmiştir. Afak Hoca tekkesinde yedi yıl kalmış ve dinî-tasavvufî bilgisini geliştirmiştir. Ancak tekkede bulunan kızlardan birine âşık olması onun kovulmasına sebep olmuştur. Ömrünün bundan sonrasını gezgin bir derviş olarak geçirmiştir. Baba Rahim Meşreb'in yazdığı eserlerden biri Kitab-ı Mebde-i Nûr'dur. Mebde-i Nûr, Mevlana Celaleddin-i Rumî'nin Mesnevî-yi Manevî'sinden ilham alınarak yazılmıştır. Eser, mesnevî tarzında yazılmış manzum bir eserdir. Mesnevî-yi Manevî ile aynı vezinde ve ona benzer bir tarzda yazılmıştır. Eserin içerisinde Mesnevî'den alınma kırk iki Farsça beyit bulunmaktadır. Bu beyitlerdeki düşünceler açıklanmakta ve hikayelerle, gazellerle dinî-tasavvufî öğütler verilmektedir. Eser üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde 3978 beyit, ikinci bölümde 3663 beyit, üçüncü bölümde ise 1267 beyit bulunmaktadır. Eserde toplam 8908 beyit mevcuttur. Çağatay Türkçesinin son dönemine ait olan Mebde-i Nûr, hem kelime hazinesi bakımından hem de dil özellikleri bakımından önemli bir eserdir. Klasik Çağatay Türkçesinin dil özellikleri bilinmektedir ve bu döneme ait eserlerin büyük çoğunluğu incelenmiştir. Ancak Çağatay Türkçesinin son döneminin dil özellikleri tam olarak ortaya çıkarılmış değildir. Mebde-i Nûr, dil malzemesi bakımından oldukça zengindir. Mebde-i Nûr'da, Çağatay Türkçesinin Klasik Dönem dil özelliklerinden farklı birtakım dil özellikleri görülür. Kitab-ı Mebde-i Nûr, Mevlana Celaleddin-i Rumî'nin Orta Asya'ya kadar nasıl etkilediğini göstermesi bakımından da önemlidir. Eser, Orta Asya'da çok okunan bir eserdir. Bu çalışmada böyle bir eser her yönüyle incelenmiştir.Anahtar Sözcükler1. Baba Rahim Meşreb2. Kitab-ı Mebde-i Nûr3. Çağatay Türkçesi4. Tasavvuf5. Mevlana ve Mesnevîsi The Book of Mebde-i Nur Masnavi of Baba Rahim Mashrab deals with Baba Rahim Mashrab and Mebde-i Nur which is one of his works. Baba Rahim Mashrab who lived in Central Asia between 1640-1711, is a sufi poet. Baba Rahim Mashrab, a Melami-Kalenderi dervish, took his first training from sufi Ahund Molla Bazar in Nemengan. Then he continued his education in the dervish lodge of famous sufi Afak Hodja in Kaşgar. He stayed in tde lodges of Afak Hodja for seven years and developed his religious-mystical knowledge. But falling in love with one of the girls in the lodge caused him to be discharged. He spent the rest of his life as a traveller dervish. One of the works he wrote was the book of Mebde-i Nûr. It was written with the inspiration of Mevlana Celaleddin-i Rumî?s Masnavi-yi Manevi. The work was in verse which was written in the style of rhymed couplets. It was at the same metre as Masnavi-yi Manevî and written at the same style. In the work, there are 42 verses quoted from Masnavi. The ideas in the verses were explained and religious-mystical advices were told by stories and lyric poems in it. It was constitued from three parts. In the first part there were 3978 verses, in the second part 3663 verses and third part there were 1267 verses. In the work, there were 8908 verses in total. Mebde-i Nûr which was belonged to the last period of Chagatay Turkish, is an important work according to its vocabulary as well as its language features. The language characteristics of Classical Chagatay Turkish was knıwn and most of the works belonged to this period, were studied. But the language characteristics of the last period of Chagatay Turkish hasn?t been fully revealed yet. Mebde-i Nûr is fairly rich according to its language materials. In Mebde-i Nûr, same kind of language characteristics different from Classical period language characteristics of Chagatay Turkish are seen. The book of Mebde-i Nûr is also important because it shows how sufi poet Mevlana Celaleddin-i Rumî affects through Central Asia. It is a widely read work in Central Asia. This study examined such a masterpiece in every respect.Key Words1. Baba Rahim Mashrab2. The book of Mebde-i Nûr3. Chagatay Turkish4. Sufism5. Mevlana (Rumî) and his Masnavî 1403

ÖZETBu çalışmayla, Cafer Cabbarlı'nın edebû yönü drama eserleriçerçevesinde incelenmiştir. Böylece, sanatçının Azerbaycan tiyatrosununilerlemesindeki ve Azerbaycan toplumunun gelişimindeki büyük katkısı ortayakonulmuştur. Cabbarlı, oyunlarında hem Azerbaycan toplumununmodernleşme ve sosyopolitik değişiklik sürecini hem de bu sürecin toplumkültürüne yansımalarını ana çizgileriyle vermeyi başarmıştır.Modernleşmenin bir gereği olarak düşündüğü ilkeleri, halkın kolayanlayacağı bir yol olan tiyatroyla iletmeye çalışmıştır. Yazar, oyunlarındakikişiler vasıtasıyla izleyiciyi, daha farklı düşünen ve yaşayan bir Azerbaycantoplumu olmanın gerekliliğine inandırma amacına da hizmet etmiştir.Bu çalışmanın konusunu, yazarın Vefalı Seriye Yahut Göz Yaşı İçindeGülüş, Aydın ve Oktay Eloğlu adlı oyunları oluşturmaktadır. Bu oyunlarlaAzerbaycan'ın gösterime dayalı edebiyatının başlangıç noktasıgörülmektedir. Bu oyunların Azerbaycan tiyatrosunun erken dönemörneklerini oluşturduğu söylenebilir. Ayrıca çalışmamızda oyunları, konu vetema olarak incelemenin yanı sıra oyunlarda felsefi sunumlarla desteklibiçimde verilen dönemin dili ve hayat görüşleri de aktarılmıştır.Azerbaycan Edebiyatı, Cafer Cabbarlı,Anahtar Kelimeler :Azerbaycan Tiyatrosu, Sosyalist Realizm ABSTRACTIn this study, the literary strength of Jafer Jabbarli is examined by hisworks. Therfore, the writers great addition about the improvement ofAzerbaijan society and Azerbaijan theatre is given. Jabbarli succeeded tosupply that not only modernism and sociopolitical alteration progress ofAzerbaijan public, but also the reflection of this progress on the culture ofsociety, by base lines in his plays.He has challenged to give the principles which are thought by him thatthe cumpolsories of modernism, to the society by the theatre that?s an easyway to understand by public. The playwriter has served for the purpose ofconvincing the spectator, to be an Azerbaijan public that thinks moredifferently and lives -also this is an obligation- by the casts in his stories.Writer?s plays named `Vefalı Seriye Yahut Göz Yaşı İçinde Gülüş?,`Aydın? and `Oktay Eloğlu? composes the topic of this study. The start point ofAzerbaijan?s theatral literature is seen by those plays. This can be said thatthose plays composes the first term samples of Azerbaijan theatre.Moreover; examining the plays as the topic and the theme, and the termallanguage that is supported by philosophical presentations and termal lifestyle are quoted in our study.Keywords : Literature of Azerbaijan, Jafar Jabbarli, Theatre ofAzerbaijan, Socialist Realism. 280

Bu tezde Uşak'a bağlı Banaz ilçesinin ve bağlı köylerinin kısa tarihi, etnikyapısı, coğrafyası ve dil özellikleriyle ilgili bilgiler içermektedir. Ayrıca, tezinsonunda yazı dilinde kullanılmayan veya az çok şekil değişikliğine uğramışkelimelerin yazı dilindeki karşılıklarının verildiği sözlük bulunmaktadır.Çalışmamızın giriş kısmında Banaz ilçesi ile ilgili genel bilgilerbulunmaktadır. Ayrıca bu bölümde, Banaz'ın kuruluşu, ilçeye Banaz ismininveriliş nedeni, idari teşkilatlanması ve ilçe kültürüne ait bilgiler vardır. Yine bubölümde Banaz'ın etnik yapısıyla ilgili bilgiler verilmiştir.Tezin ikinci bölümünde Banaz ilçesi ve köylerinden derlenen metinlerinincelenmesiyle ortaya konmuş olan, Banaz ağzının ses bilgisi özellikleribulunmaktadır. Burada Banaz ilçesinde kullanılmakta olan ve yazı dilinden faklıolan ünlüler ve bunların özellikleri, bunların oluşma sebepleri ele alınmaktadır.Ayrıca ses bilgisi bölümünde ünlü değişimi, yuvarlaklaşma, düzleşme, ünlütüremesi, ünlü sırasının değişmesi, benzeşme, benzeşmezlik, ünlü birleşmesi,ünsüzler, ünsüz değişmesi, yer değiştirme, göçüşme, aykırılaşma, ünsüzikizleşmesi, ünsüz düğümleşmesi gibi konular üzerinde durulmuştur.Üçüncü bölümde Banaz ilçesi şekil özellikleri örneklerle ele alınmıştır. Bubölümde eklerin kullanımı örneklerle açıklanmıştır. Ayrıca fiil çekimi, zarf, zamir,sıfat-fiil ve zarf fiiller, edatlar örneklerle ortaya konulmuştur. Yine bu bölümdeBanaz Ağzındaki eski Türkçeye ait unsurlar ortaya konulmuştur.Sonuç bölümünde ise Banaz ilçesi ağzına ait tespit ettiğimiz özelliklerkısaca sıralanmıştır.Kaynakça bölümünde çalışma sırasında faydalanılan kaynaklarınkünyeleri bulunmaktadır.Diğer bir bölümde ise Banaz ilçesinin çeşitli köylerinden derlenen ve butez çalışmasına kaynaklık eden metin parçaları bulunmaktadır. Bu metinleryaklaşık kırk kişi ile herhangi bir konu ile yapılmış görüşmelerden eldeedilmiştir.Son bölümde ise yazı dilinde kullanılmayan veya yazı dilinde kullanılıp daçeşitli ses farkları nedeniyle anlaşılamayan bazı kelimelerin anlamlarınınverildiği sözlük bulunmaktadır. This thesis includes information about Banaz district and villages shorthistory, ethnic structure, geography and language attributes which bounds toUşak. besides,there is a list of words at the end of the thesis which gives themeanings of words which are not used frequently or have changed through thetime.There is some general information about Banaz district at theintroduction of this work. Furthermore, foundation of Banaz, the reason why thedistrict was given the name of Banaz, administrative organization and someinformation about district culture was given in this part. And also someinformation about the ethnic structure of Banaz was given in this part.Second part of the thesis includes the features of phonology of Banazdialect which was put forward after the investigation of the texts collected fromBanaz district and its villages. This part gives information about the vowelswhich are used at Banaz district and are different from the written language,their features and the reasons of their appearance in spoken language.At the third part Banaz district was investigated through the examples ofstyles features. The use of suffixes have been clarified with examples. Besidesverbs, time expressions, possessives, adjective and adverbs are presented withexamples,as well. finally,the factors belonging to ancient turkish in banazdialect were presented in this part.186In conclusion part, some properties of Banaz dialect was arranged inorder.In bibliograph section, the identity of benefited sources was listed.Another part gives us some texts collected from villages of Banaz whichis the main source of this thesis. These texts was obtained from someinterviews of nearly forty people. 199

Bu çalısmanın amacı, Türkçenin kullanımında ortaya çıkanaksaklıklara ve özensizliklere dikkat çekerek; bu tür kullanımların dileolan olumsuz etkisini bilimsel disiplin çerçevesinde vurgulamaktadır.Tez, ?Yazım (mlâ) ve Telâffuz Yanlısları?; ?Anlamla lgiliYanlıslar?; ?Moda Kullanımlar ve ngilizce fadelerin Olumsuz EtkisiSonucu Dile Yerlesen Yanlıslar?; ?Tabelâ, Levha ve DuvarYazılarındaki Yanlıslar? olmak üzere dört ana bölümden olusmaktadır.?Yazım (mlâ) ve Telâffuz Yanlısları? adlı bölümde çesitli altbaslıklar halinde, Türkçenin kullanımında yapılan belli baslı telaffuz veyazım yanlıslarına; ?Anlamla lgili Yanlıslar? bölümünde yine bazı altbaslıklar ile özellikle kelime bazında yapılan anlam hatalarına; ?ModaKullanımlar ve ngilizce fadelerin Olumsuz Etkisi Sonucu DileYerlesen Yanlıslar? bölümünde cümle veya gramer yapısı bakımındanngilizceden, kelimesi kelimesine tercüme olan ve dile hâkim olmayabaslayan yapılara ve son yıllarda özellikle basın-yayın kuruluslarınınolumsuz yönde özendirmesinden dolayı dile giren ve Türkçenin ses vesekil yapısına uymayan, mantık hataları ile dolu anlatımı bozukifadelere; ?Tabelâ, Levha ve Duvar Yazılarındaki Yanlıslar?bölümünde de ülkemizde çesitli tabela, levha veya duvar yazılarındarastlanılabilen, Türkçenin ses ve sekil yapısını bozan hatalara ?Ekler?bölümünde verilen somut örnekler yoluyla deginilmis ve dikkatçekilmistir. The purpose of this study is to emphasize the negative effects of themisusage of Turkish by pointing out the carelessness and defects inlanguage use.The dissertation is composed of four main chapters: ?Spelling andPronunciation Mistakes?, ?Mistakes relevant to meaning? , ?Languagemistakes that arise from popular uses and negative effects of Englishexpressions, ?Mistakes on signboards and billboards??Spelling and Pronunciation Mistakes? consists of subtitles thatdiscuss salient pronunciation and spelling mistakes. In ?Mistakesrelevant to meaning? part, meaning mistakes especially in terms ofwords are presented. In ?Language mistakes that arise from popularuses and negative effects of English expressions?, grammatical andsyntactic structures of English that have begun to pervade the languageand meaningless and illogical statements inappropriate in language,which are against the morphology and phonology of the language andare spreading by the means of the misguidance of the media, arediscussed. In ?Mistakes on signboards and billboards? part, mistakes onsignboards and billboards, which violate Turkish morphological andphonological rules and that can be observed frequently, are presented.In appendix, relevant examples of mistakes that have been discussed inthe chapters are listed. 280

Millû Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Kurulu tarafından 1999-2003 yıllarıarasında okutulmak üzere onaylanmış ilköğretim okulları 6.-8. sınıflar Türkçe derskitaplarındaki dil yanlışlarının tespit edilip yanlışların türlerine göre sınıflandırıldığı butezde ortaya, Türkçe ders kitaplarında kullanılan dilin Türk millû eğitiminin amaçlarıarasında yer alan, öğrencilere Türk dilini sevdirmek, kurallarını sezdirmek; onları,Türkçeyi gelişim süreci içinde bilinçle, özenle ve güvenle kullanmaya yöneltmekilkesine uygun olarak kullanılmadığı be-lirlenmiştir. Hatalı cümle sayısındaki fazlalıkve özellikle yazım kurallarındaki istikrarsızlık, öğrencinin ana dilini iyi bir şekildeöğrenmesini engellemekle bir-likte; onu, anadilini bilinçle, güvenle ve özenlekullanmaktan alıkoymaktadır. Öğrencinin, diline karşı olan sevgi ve saygısı daazalmaktadır.Bu çalışmanın temel hedefi, akademisyenler ve kitap yazarlarının yanı sıraTalim Terbiye Kurulu nceleme Komisyonu üyelerinin dikkatlerini Türkçe derskitaplarındaki mevcut hata ve eksikliklere çekmektir. In this thesis, primary school 6th grade, 7th grade and 8th grade, theTurkish textbooks, which are approved by Ministry of Education between1999 and 2003, are examined. The grammer mistakes are fixed and themistakes are classified according to types.The result of the investigation shows that the language which is usedin Turkish textbooks is inappropriate to the aims of Turkish NationalEducation. The excessive amount of mistakes and the inconsistent ofgrammer structure prevent students to learn their primitive language better. Italso causes to cease to care for their primitive language.The main aim of this work is attract attention lecturer, writer and T.T.Kcommission members to the existing mistakes and deficiency in Turkishtextbooks. 190

Bu araştırmada 1974-2006 yılları arasındaki Öğrenci Seçme Sınavı ileÖğrenci Yerleştirme Sınavı' ndaki Türkçe soruları incelenmiştir.İncelemeye Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi hakkında bilgi verilerekbaşlanmış, daha sonra da sorular ele alınmıştır.Araştırmadaki amaç, sorulardaki hataları tespit etmek olduğu için sorular şubaşlıklar altında değerlendirmeye alınmıştır.I. Bölüm:Kelimeyle lgili Türkçe YanlışlarıII. Bölüm:Kelime Gruplarıyla lgili Türkçe YanlışlarıIII. Bölüm:Cümleyle lgili Türkçe Yanlışlarıİ ncelemeden sonra sorular sınıflanmış ve sorulardaki yanlışlaraçıklamalarıyla ortaya konmuştur.Değerlendirmeden sonra, ÖSS ve ÖYS Türkçe sorularında Türk Dil Kurumu'nun mla Kılavuzu' nun temel alınması gerektiğine, ortak bir dil, imla ve cümlebirliğinin oluşturulması gerektiğine, sorulardaki metinlerin Türkçenin güzelliğiniyansıtması gerektiğine ve bu sayede orta öğretimde öğretim birliğininsağlanacağı sonuçlarına varılmıştır. In this research, Turkish questions in the university enterance examfrom 1974 to 2006 are analysed.Research begins with the information about O.S.Y.M and then thequestions are analysed.Since the aim of the research is to find out the mistakes in thequestions; questions are analyzed under these titles;SECTION I:Turkish mistakes related with vocabulary.SECTION IITurkish mistakes related with phrases.SECTION IIITurkish mistakes related wit sentenceAfter the research questions; questions were classified and mistakesare given with explanations.After the evaluation we resulted in; Turkish LanguageAssociation?s(TDK) Spelling Guide have to be taken as a main source whileO.S.S and O.Y.S Turkish questions are being prepared, there is a need ofcommon language , spelling and sentence structure, and passages in thequestions should reflect the beauty of Turkish language. By applying thesesteps union in education will be provided. 158

Etimoloji Araştırmalarında Sovetskaya Türkologia Dergisinin Önemi?konulu çalışmada, etimoloji üzerine yazılmış makaleler hakkında bilgi vermekve söz konusu çalışmaları Türkiye Türkçesine tercüme ederek Türkolojialanında çalışanlar için başvurabilecekleri bir kaynak oluşturmakamaçlanmaktadır.Çalışma, ?Rusya'da Türkoloji Çalışmalarına Genel Bir Bakış? ve?Etimoloji Araştırmalarında Sovetskaya Türkologia Dergisinin Önemi? adlı ikiana bölümden oluşmakta.Birinci bölümde, Rusya'daki Türkoloji çalışmalarının I. Petro dönemindebaşlayıp, bu alandaki esaslı çalışmaların Sovyetler Birliği döneminde hızkazandığından bahsedilmektedir. Yine bu bölüm içerisinde Sovyetlerdöneminde yayımlanan Sovetskaya Türkologia Dergisi hakkında genel bilgiverilmekte olup, dergide yer alan çalışmaların konularından söz edilmekte vedönemin Türkologları hakkında genel bilgi sunulmaktadır.İkinci bölümde, Sovetskaya Türkologia dergisinde yer alan etimolojiçalışmaları hakkında bilgi verilmekle birlikte, söz konusu çalışmalarıntercümesine yer verilmektedir.?Sonuç? bölümünde derginin öneminden bahsedilmektedir. The aim of the thesis, entitled as `The Importance of The Journal of TheSoviet Turkologia in Etymological Research` is to provide Turkologyscientists with a reference source through giving information on the articleson etymology and translating them into Turkish.The thesis consists of two main parts: ?A General Outlook on TurkologyStudies in Russia` and `The Significance of The Journal of Soviet Turkologiain Etymology Studies`.In the first part, it is mentioned that Turkology studies in Russia startingfrom the period of Peter I, and particularly profound studies, have gainedmomentum during the Soviet era. At the same time, along with providinggeneral information about The Journal of Soviet Turkology published duringthe Soviet period, a general outlook is provided on the Turkology scientists ofthe time and the themes of the research papers in the journal.In the second part, along with backround on etymology studies in TheJournal of Soviet Turkology, enclosed is the translation of those studies.The significance of the conducted research is discussed in theConclusion section. 199

Bu çalışma yirminci yüzyılın başlarında Özbekistan'da meydana gelen dil tartışmalarını incelemektedir. Konu, 1917 Ekim devrimi ile Rus alfabesine geçildiği 1940 arasındaki dönemle sınırlandırılmıştır. Çalışmada ele alman dil sorunlarının bazıları şüphesiz 1917 öncesinde de tartışma konusu olmuştur. Fakat bu dönem, genel olarak Rusya Türkleri için önemli dönüşümlerin yaşandığı bir zaman diline işaret etmektedir. Öyle ki, 1924'e kadar Türkistan olarak bilinen bölgede mezkur zaman zarfında beş ayrı ülke doğmuştur. Konu matbaa, modernleşme, millileşme ve dil-siyaset ilişkisi çerçevesinde ele alınmıştır. Bu, hem çalışmanın kuramsal çerçevesini oluşturmakta, hem de dil reformlarının küresel boyutuna işaret etmektedir. Dil reformları da zaten genel olarak modernleşme ve millîleşmenin belirgin bir unsuru, hatta taşıyıcısı olarak görülmüştür. Özbekistan'daki dil tartışmaları, imlâ, harf ıslahı ve alfabe devrimi, terim meselesi, sadeleşme, standartlaşma ve ses uyumu gibi reform dönemlerinde sorunlu hale gelen dil alanları etrafında ele alınmıştır. Her bölümde konuyla ilgili kısa bir kuramsal giriş yapılmıştır.Anahtar Kelimeler: Matbaa,Modernleşme,Milliyetlik,Özbek Dil Reformu,Sovyet Dil Politikası Key words: Printing Press, mass education, literacy, nationalism, modernization, Uzbek language reform (orthography, alphabet shifts, purism, literary language, sound harmony, ext), language policies, Soviet language politics, Marrism. This dissertation illustrates the beginning of the uncompleted language reform process commenced in Türkistan and continued in Uzbekistan. Just after the disintegration of Soviet Union, this process recurred for Turkic languages along with a series of congresses held between 1991 and 1994. Turkmenistan, Uzbekistan and Kyrgyzstan shifted their writing system from the Cyrillic to the Latin. Alphabet problem continues as a common question for some ex-Soviet Turkic-language-republics. That's why this language process is named as `uncompleted`. In some republics, because the shift to Latin alphabet has been done under the totalitarian powers with some inappropriate choices, after the changing of the power some revisions may be in issue. Uzbek literary language has been fabricated between 1917 and 1940 by passing through a reform process shared by other Turkic languages. In this relatively short time, it has undergone a lot of changes and transformations. ' In fact, in the period between the second half of 19th and first half of 20th centuries, almost all of the languages on the earth experienced similar reforms. The main character of Turkic language reforms is that it experienced these radical transformations belatedly. This lateness caused hastiness in modifications and, as a result of that, indecisiveness, and taking inappropriate decisions. Other reason of this inappropriateness arose from that revolutionary politicians, who are in habit to take fundamental results in a short time, had taken initiative in the reform process. As a result, the choices made in various language spheres, such as orthography, purism, designing of alphabet's content, choosing the dialect for the base of literary language, changed these languages, and alienated them both each other and their priors. The topic was examined in the frame of two why-questions. First of them seeks an answer to the question why the language debates and its consequents emerged in the modern world. By this, it was tried to take attention to its global character and dynamics. Other question interrogates the reason of the making a radical choice such as alphabet shift after modest reforms. 227

701 ÖZET Bu çalışmanın konusu, Kuzey doğu Türk lehçeleri grubunda yer alan Altay Türkçesi ağızlarının ses bilgisi yönünden tasvirî (eş-zamanlı) ve karşılaştırmalı olarak incelenmesidir. Çalışmada, Altay Türkçesinin Altay Kişi, Telengit, Çalkandı, Kumandı ve Tuba ağızlan; Altay Türkçesi yazı diliyle ve birbirleriyle, gerektiğinde Eski Türkçe dönemindeki şekliyle karşüaştınlmış; ağızlar arasındaki farklılıklar ve benzerlikler vurgulanmıştır. Çalışma; incelemenin yapıldığı metnin elde edilmesinde kullamlamlan yöntemler, metnin düzenlenme şekli, kaynak kişiler ve içeriği oluşturan konular hakkında bilgilerin verildiği ve çeviriyazıda kullanılan işaretlerin sıralandığı `Giriş` bölümünden başka 6 bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, Altay Türkleri ve Altay Türkçesi, Dağlık Altay Özerk Cumhuriyeti hakkında bilgiler verilmiş, Genel Türk dili içinde Altay Türkçesinin yeri, bugünkü konumu, Altay Türkçesi yazı dilinin kuruluşu ve daha önce Altay Türkçesi ağızlan konusunda yapılan çalışmalar anlatılmıştır. İkinci bölümde; Altay Türkçesi ağızlarındaki ünlülerin ve ünsüzlerin genel bir tasviri yapılmıştır. Üçüncü bölümde, Altay Türkçesi ağızlarındaki ses birimleri ve değişken sesleri kendi aralarında ve Eski Türkçeyle karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Dördüncü bölümde, Altay Türkçesi ağızlarındaki ses olaylan yazı diliyle karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Beşinci bölümde yer alan ve incelememize temel teşkil eden `Metinler` ise, soru-cevap tarzında düzenlenmiştir. Metinler içinde geçen bütün kelimelerin geçtiği yerlerin ve anlamlarının belirtildiği `Dizin` de sonuncu ve altıncı bölümü oluşturmaktadır. 702 ABSTRACT The main objective of this study is to examine simultaneously and comparatively Altai Turkish, which is among the northeast Turkish dialects, in terms of phonetics. In the study sub-dialects of Altai kişi, Telengit, Çalkandı, Kumandı and Tuba were compared with each other and Altai Turkish written language, when necessary in ancient Turkish era style, and differences and similarities among sub-dialects were emphasized. Other than the parts that cover methods employed to obtain resource texts, the arrangement style of the text, source people and topics that makes up the content and signs used in translation, which are all included in 'introduction' part, the study is made up of six parts. In the first one, general information on Altai Turks, Altai Turkish Mountanios Altai Autonomous Republic was provided and the place of Altai Turkish language, its present state, the establishment of the Altai Turkish written language and previous studies on Altai Turkish sub-dialects were dealt with. In the second part, a general description of voiced and voiceless (vowel-consanant) was given. In the third part, phonems and allaphones in Altai Turkish sub-dialects were examined among themselves and with Ancient Turkish in comparison. In the fourth part, phonological processes in Altai Turkish sub-dialects were dealt with in a comparative manner with written (standart) language. In the fifth part, `The Texts`, essential to our study, were arranged in question-answer style. `The Index`, where the place and meanings of the words in the text were `highlighted, comprises the last and sixth part. 720

204 ÖZET Dilde zaman kavramı, zamanın tespiti, tayini ve ibarelerle ifade edilmesi, milletlerin maddî ve manevî kültürünü yansıtan önemli unsurlardır. Türkçedeki zaman anlamlı ifade kalıpları ve deyimler, Türklerin dünya görüşünü, dış dünyayı algılayışını göz önüne sermektedir. Türkiye Türkçesi ve Kazak. Türkçesinde bu tür ifade kalıplan ve deyimler karşılaştırıldığında ortak kültür ve ortak kimlik özelliklerine tanık oluruz. Söz konusu iki Türk lehçesinde yaşayan ve en az ortaklık arz eden ifade kalıplarında bile, zaman tespiti ve tayininde her iki Türk boyunun ortak yaklaşım yöntemlerini kullandıklarını görmek mümkündür. Ayrıca söz konusu iki lehçenin ağızlarında yaşayan değişik ifade kalıpları ve tabirler, etnografik, etimolojik açıdan olduğu kadar dilbilimi açısından da zengin bir kaynak niteliğindedir. Söz konusu ifade kalıplarına dilbiliminin birçok sorununun çözümlenmesine ışık tutacak değişik dilbilim olaylarının yansıdığını görmek mümkündür. 205 ABSTRACT The time concept, the determination of time and their representations by figures are important factors which reflect the physical and emotional cultures of the nations. The meanirjg structures and idioms in Turkish mentions the perceptions of the Turks of the real world. When we compare the Turkish in Turkey and Kazakh Turkish we observe several common linguistic approaches of the Turks and Kazakhs in time determination of the even different meaning structures. Also the different meaning structures and definitions which live these two dialects are a linguistically valuable resources as well as ethnographic and ethimological one. it is possible to see that there are different linguistic events which can enlight the problems as it is reflected in the meaning structures. 213

ÖZET `Hakas Türkçesinde isim` adlı bu çalışma, Söz başı, Giriş, üç bölüm, Sonuç, Kaynaklar ve Terimler listesi kısımlarından oluşmaktadır. Girişte, Hakas Türkçesinin Türk lehçeleri tasnifindeki yeri, Makaslar ve Makasça hakkında, kısa bilgiler verildi. `Yapım` adlı birinci bölümde, eklerle isim kısmında, isimden isim yapan altmış sekiz ek; fiilden isim yapan altmış altı ek tespit edildi. Burada eklerin tarihî ve yaşayan birçok Türk lehçesindeki şekilleri ile semantik tasnifi verildi. Ekler hakkındaki yerli ve yabancı Türkologların farklı görüşleri sunuldu. Sentaktik yolla isim bölümünde, birleşik isimler üzerinde duruldu. Burada, kaynaşmış isimler, tekrarlar, kısaltmalı birleşik sözler ve çeşitli kelime grupları ile yapılan isimlerin tasnifi ile kullanılış şekilleri ele alındı. Hakas Türkçesinde birleşik isimlerin yapılış şeklinin Türkiye Türkçesi ile aynı olduğu, özellikle tekrarların çok sık kullanıldığı ve kısaltmalı birleşik sözlerin kısmen Rusçadakine benzer bir şekilde kullanıldığı tespit edildi. `Çekim` adlı ikinci bölümde çokluk eki, hâl ekleri, iyelik eki, soru eki ve bildirme ifadesi konuları işlendi, isimlerin çekimini oluşturan eklerin tarihî gelişimi, işlevsel özellikleri ve isim kök ve gövdeleriyle, zamirlerle, edatlarla, tekrarlarla kullanılış şekilleri ve özellikleri verildi. `ismin Sınıflandırılması` adlı üçüncü bölümde, özel, cins, topluluk, somut, soyut isimler; yapıları bakımından basit, türemiş ve birleşik sıfatlar ile anlamları bakımından niteleme, -belirtme sıfat ve türleri; zamirler ve türleri, şahıs zamirleri, dönüşlülük zamiri, işaret zamirleri, soru zamirleri, belirsizlik zamirleri, olumsuzluk zamirleri, iyelik zamirleri; zarf ve türleri, zaman zarflan, yer-yön zarfları, sebep zarfları, amaç zarfları, hâl zarfları, miktar zarfları, soru zarfları; sıfat ve zarfların derecelendirilmesi konulan ile sonuç, kaynaklar ve gramer terimleri listesi verildi. 820 ABSTRACT This study called `Nouns in Khakkas Turkish` consists of the following parts; Abstract, Introduction, Three Parts, Conclusion and Lists of the terms and References. Some brief information about the place of the Khakkas Turkish language in the classification of the Turkish dialects, the Khakkas people and the Khakkas language has been provided in the introduction. In the first part named `derivations` it has been found that there are 68 prefixes making noun from nouns and 66 prefixes making nouns from verbs. The history of the prefixes and their various forms in many living Turkic languages and their semantic classification have been provided here in this part. Different views of the native and foreign Turkologs about the prefixes have been presented. The emphasis has been put on the compound nouns in the part called nouns. Nouns formed with the contration nouns, repetitions and abbreviated compound words and word groups and this classifications have been studied here. It has been found that the way nouns are formed in the Khakkas Turkish and in the Turkish of Turkey is the some and that especially repetitions have been frequently used and that compound words are in part used similarly to the way they are used in Russian. In the second part called `declension` the plural markers, the case endings, the possessive suffixes, the interrogative particles and the copula subjects have been studied. The history andthe devolopment of the suffixes which form the declension of the nouns, their functional properties and the noun roots and stems, adverbs, prepositions, repetitions and forms and characteristics of their use have been given. in the third part called the `classification of the nouns`, the folliwing points have been given; propernouns, commmonnouns, collective nouns, concrete nouns, absract nouns, simple, derived and compound adjectives, qualificative, determinative adjectives in terms of their meaning and the kinds of adjectives, pronouns and their kinds; personal nouns, reflexive pronouns,821 demonstrative pronouns, interrogative pronouns, indefinite pronouns, negative pronouns, possessive pronouns, adverbs and their kinds; adverbs of time, adverbs of place and movement, adverbs of reason, adverbs of purpose, adverbs of condition, adverbs of quantitiy, adveerbs of question, intensive of the adjective and adverb, conclusion and the lists of references and the grammar terms. 858

ÖZET Bu tezde Kazak ve Nogay Türkçesi yazı dillerindeki tasvir fiilleri tespit edilerek; bu fiiller kullanılış ve işlev bakımından karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Tasvir fiilleri; şekilce zarf-fiil kuruluşundaki bir asıl fiilin, bir yardımcı fiile bağlanması sonucu meydana gelmektedir. Yardımcı fiil, kendisinden önceki asıl fiilin gösterdiği durum veya hareketi tasvir eder, çeşitli bakımlardan onun yapılma şeklini gösterir. Her iki lehçede toplam 27 tasvir fiili tespit edilmiş ve incelenmiştir. Kazak ve Nogay Türkçesinde tasvir fiilleri; -A/-y ve -(I)p olmak üzere başlıca iki zarf-fiil ekiyle oluşturulmaktadır. Buna göre -A/-y zarf-fiil ekiyle yapılan tasvir fiillerinde kullanılan yardımcı fiiller şunlardır: Kazak Türkçesi: Al-, bar-, basta-, ber-, bil-, jat-, jazda-, jönel-, jür-, kel-, ket-, kör-, otır-, qoy-, sal-, şıq-, tasta-, tur-, tüs-. Nogay Türkçesi: Al-, bar-, ber-, bil-, bol-, kel-, ket-, qoy-, tur-, yat-, yaz-, yür-. -(I)p zarf-fiil ekiyle yapılan tasvir fiillerinde kullanılan yardımcı fiiller şunlardır: Kazak Türkçesi: Al-, baq-, bar-, ber-, bit-, bol-, jat-, jiber-, jür-, kel-, ket-, kör-, otır-, öt-, qoy-, sal-, şıq-, tasta-, tur-, tüs-. Nogay Türkçesi: Al-, bar-, basla-, bil-, bol-, kel-, ket-, kör-, oltır-, qara-, qoy-, sal-, şalıs-, şıq-, tasla-, tur-, yat-, yiber-, yöne-, yür-. Tasvir fiillerinin kullanıldığı asıl fiiller listeler hâlinde verilmiştir. Kazak Türkçesinde tasvir fillerinin kullanılışı Nogay Türkçesine göre daha fazladır. Genellikle iki fiille kurulan tasvir fiilleri; Kazak Türkçesinde üç, dört, beş hatta altı fiille kurulabilmektedir. 403 ABSTRACT In this dissertation, the descriptive verbs in the written languages of Cossack and Noghay Turkish were found and comparatively studied in terms of usage and function. The descriptive verbs are formed by connecting a main verb which is in the form of a verbal adverb to an auxiliary verb. The auxiliary verb describes the case or action denoted by the preceding main verb and indicates its method of formation in various ways. In both dialects, a total of 27 descriptive verbs were found and studied. The descriptive verbs in Cossack and Noghay Turkish are formed by two verb-adverbial suffixes such as -A/-y and -(I)p. In this case, the auxiliary verbs used in the descriptive verbs formed by -A/-y suffix are as follows: Cossack Turkish: AI-, bar-, basta-, ber-, bil-, jat-, jazda-, jönel-, jür-, kel-, ket-, kör-, otır-, qoy-, sal-, şıq-, tasta-, tur-, tüs-. Noghay Turkish: Al-, bar-, ber-, bil-, bol-, kel-, ket-, qoy-, tur-, yat-, yaz-, yür-. The auxiliary verbs used in the descriptive verbs formed by -(I)p suffix are as follows: Cossack Turkish: Al-, baq-, bar-, ber-, bit-, bol-, jat-, jiber-, jür-, kel-, ket-, kör-, otır-, öt-, qoy-, sal-, şıq-, tasta-, tur-, tüs-. Noghay Turkish: Al-, bar-, basla-, bil-, bol-, kel-, ket-, kör-, oltır-, qara-, qoy-, sal-, şalıs-, şıq-, tasla-, tur-, yat-, yiber-, yöne-, yür-. The main verbs used with descriptive verbs are listed. The usage of descriptive verbs in Cossack Turkish is greater than it is in Noghay Turkish. The descriptive verbs that are usually formed by two verbs can be made by three, four, five or even six verbs in Cossack Turkish. 404 420

414 ÖZET Söz dizimi, dilin kelime grupları, cümle türleri ve cümledeki kelime münasebetleri ile ilgili bölümdür. Dilin, canlı bir varlık olduğu göz önünde bulundurulursa, onun zamanla gelişme kaydetmesi ve değişime uğraması tabiîdir. Ancak dilin diğer alanlarına göre daha sabit olan söz diziminde bu süreç daha yavaş seyreder. Dilin tabiî yapısını oluşturan söz diziminin gelişmesinde dilin kendi imkânları kadar, dilin yazı dili olması ve farklı yapıya sahip dillerle temas etmesi de büyük önem arz eder. Bu çalışmada aynı yapıya sahip olan Türkiye Türkçesi ile Kazak Türkçesi'nin söz dizimi karşılaştırılmış, ortak, benzer ve farklı yönleri belirtilmiştir. Ayrıca çok büyük boyutlara ulaşmamakla beraber, temasta bulundukları dillerin söz dizimi etkisiyle meydana gelen değişikliklerin tespitine çalışılmıştır. 415 ABSTRACT Syntax is the part of language which studies word groups, types of sentences and relation between words in a sentence. Considering that language is alive, it is natural for a language having tendency to improve and change. But this process occurs very slowly in syntax which has more stable structure according to other parts of a language. The factors like being literary and in relationship with other languages as well as the natural improvement of a language have great importance in the development of syntax which means the arrangement of the word in a sentence. In this research Turkish and Kazakh languages which have the same structure are syntactically compared and the same, similar and different structures are distinguished. Also some changes in the syntactic structure of these languages are determined which occur as a result of a contact with other languages of different syntactic structure. 431

245 ÖZET Oğuznâme Metin ( 1a - 50b Varaklar arası) - Dizin adlı çalışmanın, Giriş bölümünde Oğuznâmelerin ve Oğuznâmecilik geleneğinin, tarih içindeki oluşumundan ve öneminden bahsedilmiş, ayrıca teze konu olan Kazan Oğuznâmesinin dil özellikleri çıkartılmıştır. Metin bölümünde, ele alınan Oğuznâme Latin harfleri ile transkribe edilmiş ; her sayfa ve satır numarası satırların başında parantez içinde gösterilmiştir. Dizin bölümünde, metinde geçen kelimeler aldıkları tüm çekim ekleri ile sayfa ve satır numaralan belirtilerek verilmiştir. Sonuç bölümünde ise, bu eserin incelenmesi sonucunda elde edilen bazı düşüncelere yer verilmiştir. Çalışma esnasında yararlanılan kaynaklar, Kaynakça bölümünde yer almıştır. 246 ABSTRACT Oguzname Text ( between sheets 1a and 50b ) - Index, introduction part of the work named Index presents the formation of the Oguznames and the constitution which adapts the Oguzname tradition and explains its significiants. It also dewells upon the characteristics of the language which is on the thesis topic. The chapter named Text points out that Oguzname has been transcipted in Latin; it has been show in ` ( )` at the beginning of every page and line. The words that are referred to in the chapter named Index are given with the page and line numbers along with all thir suffixes. The conclusion part of the work contains some thoughts when have been had after the researching the work itself. The sources which have been used during the research are listed in the bibliography section. 269

Mirza Celil Mehmetkuluzade is the establisher of a new literature school in Azerbaijan. The magazine Molla Nasreddin has converted to a literature school in respect of its principles and procedures; and the intellectual editors, who aggregated within the body of this magazine were called as Molla Nasreddinciler. The magazine Molla Nasreddin caused to start a political and literature era during the time it used to be published. Mirza Celil Mehmetkuluzade is the owner of a great role on establishment and development of Azerbaijan Theatre. He reflected the observations he obtained from environment in the theatre novels he worked out as well as in other novels of him. He aimed to train ignorant public with the issues he processed in theatre novels of him. He considered theatre to be an effective method to train ignorant public. Mirza Celil Mehmetkuluzade has obtained the issues and the heroes of his novels from the real life. There is no any controversy between his novels and the real life. He used the art in order to demonstrate the truth and the reality to Azerbaijan public. He adopted the understnding the art for the public. Mirza Celil Mehmetkuluzade has brought speaking language of the public to its novels in connection with his understanding of art. He is against the presence of a language remaining under effects of Arabian, Persian and Russian languages. He defended such understnding of him for all his life. Editor has used, a language net, clear and understandable in his articles published on the magazine Molla Nasreddin, in his stories and in his theatre novels. Mirza Celil Mehmetkuluzade has defended the necessity of looking for the settlement for troubles and difficulties of Azerbaijan public within itself. The novel named Deats, on wich we work, has a great importance in respect to reflecting the understanding of art of Mirza Celil and his comments abaut language. 324

167 ÖZET Kırım Türkçesi, Türk lehçeleri içinde Kuzey - Batı (Kıpçak) dil grubuna dahildir. Tez çalışmamız, Dobruca'da yaşayan Kırım Tatarlarına ve Kırım Nogaylarına ait Çora Batır destanının bir varyantından hareketle Kırım Türkçesi Dobruca Ağzının ses bilgisi özelliklerini tespit etmeye yöneliktir. Tezimiz, giriş, inceleme ve metin transkibi olmak üzere başlıca üç bölümden oluşmaktadır. `Giriş` bölümünde Kırım Türkleri ve Kırım Tatarcası, Kırım Türklerinin tarihçesi, Altın Ordu Devrinde Nogaylar, Türk edebiyatında destanlar, Saadet İshakî - Çağatay ve derlemesi üzerinde durulmuş, geniş bilgi verilmiştir. `inceleme` bölümünde destan metninden hareketle Kırım Türkçesi Dobruca Bölgesi Ağzı'nın ses bilgisi özellikleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Verilen örneklerin bazıları Eski Türkçe, Türkiye Türkçesi, Türk Lehçeleri, Moğolca, Çağatayca, Yunanca ve Rusça ile karşılaştırılmıştır. `Metin` bölümünde destan metinin transkribi verilmiştir. 168 SUMMARY The Crimean Tatar language, witlin the Turkic language, belongs to the north-western (Kypchak) linguishic group.This thesis aimes at determining phonetic peculiarities of the Dobrudzga dialect of the Crimean Tatar language on the basis of the investigation of the epos of the Crimean Tatars of Dobrudzha and the Crimean Nogays, Chora Batyr. The thesis consists of three parts introduction, the investigation, and the text. The introduction deals with the Crimean Tatar language, history of the Crimean Tatars and Nogays, the significance of epos in the Turkic literature. It also consist of a material about Saadet Ishaki-Chagatay, who found the Dobrudzha version of the epos of Chora Batyr and published it. In the part of the investigation, the attempt has been done to determine phonetic peculiarities of the Dobrudzha dialect of the Crimean Tatar language. Some parts of examples has been compared with the old-Turkic, the contemporary Turkish, the Turkish dialects, the Mongol language, the Chagatay language, the Greek and the Russian languages. In the part of `Text`, the transcription of the whole text of the Dobrudzhan version of the epos of Chora Batyr has been made. 168

300 ÖZET Hemsin Türkmenleri, iki yüz bine yakın nüfuslarıyla Rize ilinin bazı köylerinde yaşayan bir topluluktur. Konuştukları Hemsin ağzı ise Türkiye Türkçesinin bir alt birimidir. Ayrıca Kartuk lehçeleri olan Özbekçe ve Uygurca ile de fonetik ve morfolojik benzerlikler arz etmektedir. Hemsin ağzının fonetik ve morfolojisi Rize'de konuşulan diğer komşu ağızlarla genel benzerlikler gösterir. Yine de Hemsin ağzının bazı karakteristik özellikleri onu diğerlerine nispeten daha özgün bir forma bürümektedir. Örneğin `d, p, c, k` ünsüzlerinin varlığı ve `ı, ü` ünlülerinin yokluğu gibi. Ayrıca, diğer bir takım özgün morfolojik yapılarıyla Hemsin ağzının bu çalışmada bir `keskin ağız` olduğu tezi öne sürülmüştür. Çünkü, şimdiki zaman ekinde görülen diftonglaşma gibi bazı özelliklere haizdir. Bu çalışma, Hemsin ağzını konuşan yirmi üç kişinin, ses kaydı yapılmış olan diyalogları ve kelime kullanımlarının analizine dayanmaktadır. 301 SUMMARY Hemshins are a Turkic community diffused among the some Turkish villages in Rize with a population nearly 200.000. The Turkish accent they spoke is included in the Turkish of Turkey. It has also morphological and phonetical similarities with The Uzbek and Uighur named as Karluk dialects of Turkish language. The phonetic and the morphologie of the Hemshin accent is spoken by a small group of Turkmens in Eastern Black Sea region shows general similarities with the other neighbor accents in Rize. Nevertheless, some characteristics of Hemshin accent makes it more orginal than the others such as to include `d, p, c, k` consonants as well as to lack of `ı, ü` vocals. Besides, in this study it is claimed that The Hemshin accent is a `stronger accent` when it was compared with the others. Because it is also includes some morphological characteristics such as diphthongs in affix of The Simle Present Tence. This study is based on the analysis of the records that are included twenty three persons dialogs they speaks Hemshin Accent. 313

ÖZET Tatar Türkçesi, Türk lehçeleri içinde Kuzey-Batı (Kıpçak) grubuna dahil edilmektedir. Çalışmamız, Tatar Türkleri'ne ait Hayvannar Turındagı Ekiyetler (Hayvan Masalları)'den hareketle Tatar Türkçesi'nin ses bilgisi özelliklerini tespit etmeye yöneliktir. Tezimiz giriş, inceleme, metin ve aktarma olmak üzere dört bölümden meydana gelmektedir. `Giriş` bölümünde Kazan Tatarları ve Tatar Türkçesi, Tatar Türkleri'nin tarihçeleri ve edebiyatları üzerinde durulmuş, Türk edebiyatında masal türü hakkında bilgi verilmiştir. `inceleme` bölümünde metinlerden hareketle Tatar Türkçesi'nin ses bilgisi özellikleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Verilen örnekler, Eski Türkçe ve Türkiye Türkçesi ile karşılaştırılmıştır. `Metin` bölümünde ise tez çalışmamıza kaynak olan 33 masal transkribe edilmiştir. Her masala bir numara verilmiş, ayrıca masal içindeki satırlar da numaralandırılmıştır. `İnceleme` bölümünde verilen örneklerdeki ilk rakam masal numarasını, ikinci rakam satır numarasını göstermektedir. `Aktarma` bölümünde transkripsiyonlu metinler Türkiye Türkçesi'ne aktarılmıştır. ABSTRACT Among the Turkish languages, Northwest (Kıpçak) group includes Tatar Turkish. Our study confirms the features of the phonetics of the phonetics of Tatar Turkish via Hayvannar Tunndagi Ekiyetler (Animal stories) which belong to Tatar Turks. Our thesis consists of four sections; Introduction, Examination, Texts and Translation. Introduction gives information about the history and Literature of Tatar and Kazan Turks and also about the type of the stories in Turkish Literature. Examination part shows the phonetics of Tatar Turkish through some texts. The examples given, compare the earlier Turkish Language and Turkish spoken in Türkiye now. In the texts, 33 stories as sources of our study are transferred. Each story is given a number and the lines in the story are also numbered. In the examination part, the first number shows the story - number and the second one is for the line. In the translation part, the texts with their transcriptions are translated into Turkish spoken in Türkiye. 272

314 ÖZET Tatar Türkçesi Türk lehçeleri içinde Kuzey-Batı (Kıpçak) grubuna dahil edilmektedir. Amacımız Tatar Türklerine ait Tılsımlı Ekiy etler `Sihirli Masallar` dan hareketle Tatar Türkçesi'nin şekil bilgisi özelliklerini tespit etmektir. Tezimiz giriş, inceleme, metin ve aktarma olmak üzere dört bölümden meydana gelmektedir. Giriş bölümünde genel olarak Tatar Türkleri ve Tatar Türkçesi, Tatar Türkleri'nin tarihçeleri ve edebiyatları üzerinde durulduktan sonra Türk edebiyatmda masal türü hakkında bilgiler verilmiştir. Tezimizin ana bölümlerinden birisi olan inceleme bölümünde Tılsımlı Ekiyetlerîn şekil bilgisi özellikleri örneklerle açıklanmıştır. Bu bölümde örnek olarak verilen kelimelerin anlamlan tırnak içinde gösterilmiştir. Tezimizdeki her masala bir numara verilmiş ve her masalın da satır numaraları gösterilmiştir. Dolayısıyla inceleme bölümünde örnek verilen kelimelerdeki ilk rakam masal numarasını, ikinci rakam ise o masalın satır numarasını göstermektedir. Metin bölümünde tezimize kaynak olan Tılsımlı Ekiyetler transkribe edilmiş; aktarma bölümünde Türkiye Türkçesi'ne aktarılmıştır. 315 ABSTRACT Tatar Turkish is included in North-West (Kıpçak) group among Turkish dialects. Our purpose is to establish morphology features of Tatar Turkish. Our thesis includes four main parts, introduction, examination, text and translation. Tatar Turks and Tatar Turkish, Tatar's history and literature and tales in the Turkish literature are explained in the introduction section. İn the examination part, mainly morphology features of Tatar Turkish are amphasized. Each tales and their lines are numbered in the text part. The example words which we gave have two numbers. The first number points number of tale, the second number points number of line Following conclusion and references the text transcriptions are added. The tales are translated to Turkey Turkish from Tatar Turkish in the translation section. ««, J»-.. -. *`« W/4.OL0 IWklFMANTASVON MERKEZ» 315

ÖZET Çalışmamız; Kerkük, Diyarbakır, Urfa ve Harput ağalarının fonetik ve morfolojik mukayesesi ile ilgilidir. Bu çalışmada, Güneydoğu Anadolu bölgesinde konuşulan ağızlarla, bu yörenin dil ve kültür bakımlarından tabiî bir uzantısı olduğu kabul edilen Kerkük bölgesi ağzını mukayese ederek, söz konusu ağzı bölgelerinin, benzer ve farklı yönleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Tezimizin fonetik bölümünde ele aldığımız bölgelerin, ünlü ve ünsüz varlığı, başlıca ses kuralları, ünlü ve ünsüz değişmeleri ile bazı ses olaylarının mukayesesi yapılmıştır. Morfoloji bölümünde ise yapım ve çekim ekleri, isim ve fiil çekimleri, zarf-fiil ve sıfat-fiiller ile kelime çeşitleri mukayese edilmiştir. Çalışmamızda Türk dilinin gramer konulan, mukayeseli bir tarzda ele alınmış ardından örnekler verilmiştir. Verilen örneklerin açıklayıcı nitelikte olmasına özen gösterilmiştir. Tezimizdeki örnekler dipnotlarla tanıtlandırılmış, sonuna da geniş bir kaynakça eklenmiştir. ABSTRACT This sudy is about the phonetic and morphological comparison between the dialects in Kerkük, Diyarbakır, Urfa and Harput. In this study, we tried to point out the different and similar aspects of these dialectic regions by comparing the dialect of Kerkük, which is considered as a natural extension of south-east Anatolian region, from the point of culture and language, to those in south-east Anatolia. In the section on phonetics of our thesis, we made a comparison between vowels and consonants, major rules of phonetics, variations in vowels and consonants and some phonetic phenomena. In the section on morphology, we compared inflexional and derivational affixes, inflecting nouns and verbs, participles and gerunds and also parts of speech. In our study, the subjects of Turkish grammar were explained comparatively with examples, we also paid attention to the examples to be explanatory enough. The examples in our thesis were witnessed in the footprints and references were also included. 232