Search

Osmanlı Devleti, hüküm sürdüğü coğrafyalarda o bölgenin imar, inşa ve gelişimi için dinî, eğitsel, kültürel ve sosyal alanlarda birçok vakıf eser kurmuştur. Bunlardan günümüze ulaşanlar kuruldukları bölgelerde Osmanlı medeniyeti ve dönemin yönetim anlayışının izlerini taşıyan önemli eserlerdir. Bu eserlerden biri de II. Bâyezid’ın Foça’da inşa ettirdiği camidir. Bosna-Hersek’e bağlı bir şehir olan Foça 1465 yılında Osmanlı hâkimiyetine girmişti. İstanbul’u Dubrovnik’e bağlayan ticarî yol üzerinde bulunan Foça, tarıma elverişli bir iklime sahip olması yönüyle hem ticari hem de idari bakımdan önemli bir merkezdi. Bu stratejik konumuyla Osmanlı’nın önemli bir kenti olan Foça’da II. Bâyezid 1500 yılında bir cami inşa ettirmişti. Bosna’nın doğusunda bulunan cami 1992 yılında yıkılmış ancak daha sonra Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) tarafından yeniden inşa ettirilmiştir. Osmanlı’nın bölgede inşa ettirdiği en eski vakıf eserleri arasında yer alan cami bu çalışmanın konusunu teşkil etmektedir. Çalışmada arşiv verileri ışığında caminin önemi ve fonksiyonel özellikleri incelenecektir.

Tunus, günümüzde Kuzey Afrika’nın en küçük ülkesi olup, batıda Cezayir, güneydoğuda Libya, kuzeyde ve doğuda Akdeniz kıyıları ile çevrilidir. Tunus, Kanuni Sultan Süleyman dönemine 1534 yılında Osmanlı topraklarına katılmıştır. Tunus’un fethedilmesinden sonra bu bölge Osmanlı’nın eyaleti haline geldi. İdari birim olan eyaletin yönetiminde, Osmanlı Devleti’nin diğer bölgelerinde olduğu gibi beylerbeyi bulunuyordu. Beylerbeyi ilk dönemlerde oldukça güçlüydü. Daha sonra ise yeniçeriler, reis taifesi ve dayılar, yönetimde oldukça etkili olmaya başladılar. Bunun sonucunda yeniçerilerden meydana gelen “dayı” ünvanlı kişiler ortaya çıkmaya başladılar. Böylece Tunus’ta dayılar devri başlamış oldu. Tunus’ta dayı ünvanlı kişilerden sonra hâkimiyet Beylere geçmiştir. Bu Beyler asayişi sağlamak ve vergi toplamak ile görevli kişilerdi. Dayıların hâkimiyeti yeniçerilere dayanırken, Beyler daha çok kırsal kesimdeki halk üzerinde etkiliydiler. Tunus’ta yönetim Beylerden sonra Muradilere geçmiş ve Muradi hanedanı seksen üç yıl Tunus’ta hâkimiyetini sürdürmüştür. Muradilerden sonra Tunus, 1705’den Fransız işgaline kadar Hüseyiniler tarafından yönetilmiştir. Üç yüz yıl Osmanlı egemenliği altında kalan Tunus’ta Osmanlı döneminde kurulmuş vakıflar mevcuttur. Bu çalışmanın temel kaynağını Tunus hurufat defterleri oluşturmaktadır. Şehir tarihi açısından son derece önem taşıyan hurufat defterleri bir bölgenin sosyal, dini, iktisadi ve kültürel yapısı hakkında bilgiler ihtiva etmektedir. Bu araştırmada hurufat defterleri ışığında Tunus’ta kurulan vakıf, câmi, medrese, zaviye, mescitler ve mektepler tespit edilmeye çalışılacaktır. Ayrıca vakıf kurumlarının gelirleri, vakıf görevlileri atama şartları ve ücretleri hakkında da bilgiler verilecektir. Hurufat defterlerine göre 1759-1816 yılları arasında Beyrut’ta sekiz cami ve beş zaviye bulunduğu tespit edilmiştir. Ancak hurufat kayıtlarında mektep, medrese gibi vakıf eserleri ile ilgili herhangi bir kayıt bulunmamaktadır. Bu nedenle çalışmada adı geçen kurumlardan bahsedilmemiştir., Today, Tunisia is the smallest country in northern Africa and it is surrounded by Algeria in the west, Libya in the southeast and the Mediterranean in the north and east. Tunisia was added to the Ottoman territories in the Kanuni Sultan Süleyman period in 1534. After the conquest of Tunisia, this region became a state of the Ottoman Empire. Tunisia has been under Ottoman rule for 300 years and there are foundations established during the Ottoman period and most of these foundations are made up of zürrî (family or native) foundations.After the conquest of Tunisia, this region became the Ottoman state. In the administration of the province, which was the administrative unit, there was a beylerbeyi, as in the other regions of the Ottoman Empire. Beylerbeyi was very strong in the early days.Later, the janissaries, chiefs and uncles began to be very effective in the administration. As a result, people with the title of "uncle", who were composed of janissaries, started to emerge. Thus, the age of uncles started in Tunisia.After the uncle titles in Tunisia, the sovereignty passed to the Beys. These gentlemen were responsible for maintaining order and collecting taxes. While the domination of the uncle was based on the janissaries, the Beys were more influential on the people in the countryside. The administration in Tunisia passed to the Muradis after the Beys, and the Muradi dynasty continued its dominance in Tunisia for eighty-three years. After the Muradis, Tunisia was ruled by the Huseyin from 1705 until the French occupation.The main source of this study is Tunisia Hurufat Registry. The Hurufat Registry, which is very important for the history of the city, contains information about the social, religious, economic and cultural structure of a region. In this research, foundations, mosques, madrasas, zaviye and masjids established in Tunisia will be tried to be determined in the light of the Hurufat Registry.

Bu incelemede şehir tarihinin ana kaynakları arasında yer alan Hurufat defterlerinden ve bölge hakkında bilgi veren diğer bazı belgelerden hareketle Kumru çevresindeki kırsal yerleşim yerlerinde kurulmuş vakıflar, dinî yapılar, görevliler ve ücretleri incelenecektir. Kazalar hakkında tutulan Hurufat defterlerinde bölgenin idarî, dinî, sosyal ve ekonomik durumu ile ilgili önemli bilgiler bulunmaktadır. Tutulduğu zaman dilimi değerlendirildiğinde, bu defterler bölgenin yaklaşık iki yüzyıllık bir dönemini tespit etme imkânı sunmaktadır. Osmanlı döneminde bölgenin idari birimleri olan Meydan, Serkiz ve Keşderesi kazalarında 1690 ile 1830 yılları arasında çok sayıda dini yapı hizmet veriyordu. Hizmet veren bu binaların her türlü finansmanı ise vakıflarla karşılanıyordu. Kazalarda inşa edilen camiler, mescitler ve buralarda görevli kişilerin masraflarını karşılamak üzere hayırsever kişiler tarafından birçok para vakfı kurulmuştur. Vakfedilen bu paralar İslam hukukuna uygun şekilde düzenlenmiş bir çeşit gelir sistemiyle borç verilerek değerlendirilmiş, elde edilen gelirler, dinî ve sosyal yapıların bakım ve onarımlarının sağlanması ve görevlilerin maaşlarının karşılanması için harcanmıştır., This study deals with the foundations and religious structures established in rural settlements around Kumru, and officials and their wages will be examined based on the Hurufat notebooks, which are among the main sources of the local history, and some other documents revealing the characteristics of the region. Hurufat notebooks kept by district officers provide us with important information about the administrative, religious, social and economic aspects of the region. Considering the period in which it was kept, these notebooks offer the opportunity to identify a period of approximately two centuries in the region. During the Ottoman period, many religious buildings were serving in the districts of Meydan, Sergis and Keş Stream, which were the administrative units of the region, between 1690 and 1830. All kinds of financing for these buildings were supported by foundations. Many monetary foundations were established by benevolent people to cover the expenses of mosques and masjids built in these districts, and the people working in these places. These donations were utilized through a kind of income system according to Islamic law, and the revenues were spent for the maintenance and restoration of religious and social structures and to meet the wages of the officials.

Yardımlaşma, dayanışma ve iyilik gibi değerlerin ön planda olduğu vakıflar İslâm devletlerinde olduğu gibi Osmanlı Devleti’nde de toplumsal, kültürel ve ekonomik hayatın en önemli unsurlarından birini teşkil etmiştir. Osmanlı Devleti’nde cami, mescit, medrese, han, hamam, tekke ve hastane gibi pek çok yapının ihtiyacı vakıflar aracılığıyla karşılanmıştır. Vakıflardan elde edilen gelirler bu yapıların uzun bir süre varlığını devam etmesini sağlamıştır. Siirt sancağı da vakıflar açısından zengin bir yer olmuştur. Şehirde özellikle cami ve mescit gibi ibadethanelere ait vakıflar mevcuttu. Siirt sancağındaki vakıflarla ilgili bilgi veren kaynakların başında Osmanlı arşivinde yer alan evkaf defterleri gelmektedir. Bu defterler, vakıfların gelir ve giderleri hakkında ayrıntılı bilgiler vermiştir. Ayrıca defterlerde vakıfların bünyesinde çalışan görevliler ve bunların aldığı ücretler de kaydedilmiştir. Çalışmanın kaynağı 17169 numaralı evkaf defteridir. Defterde, Siirt merkez kazadaki 31 vakfın yanı sıra Van sancağı vakıflarından olan Hüsrev Paşa Vakfı da yer almıştır. Defterdeki veriler ışığında hazırlanan bu çalışmada Siirt merkez kaza vakıflarının 1860-1861 yılındaki gelirleri, giderleri, mülkleri ve görevlileri ile ilgili bilgiler ortaya konulmuştur., Waqfs, with values of contribution, solidarity and benevolence are of primary importance, constituted the most important social, cultural and economic issues life in Ottoman State like in Islamic States. In Ottoman State, the need for many institutions such as mosque, masjid, madrasah, caravanserai, bath, dervish lodge and hospital was met by waqfs. The incomes obtained from the waqfs led these institutions to maintain their presence for a long time. Siirt sanjak was rich in waqfs. There were waqfs of sanctuaries particularly like mosque and masjid in Siirt sanjak. Of all sources providing information about waqfs in Siirt sanjak, the waqf books available in Ottoman archives, are primary sources. These books give detailed information about incomes and expenditures of waqfs. The waqfs’ staff and their salaries are recorded in the books. The resource of this study is 17169 numbered waqf book. In the book, Husrev Pasha Waqf of Van sanjak is also given place apart from 31 waqfs in Siirt central district. In this study, prepared in the light of data in the waqf book, information about incomes, expenditures, properties and staff of Siirt central district waqfs between 1860-1861 is presented.

Osmanlı Devleti’nde Müslüman topluma hizmet veren kadrolar içerisinde oldukça geniş bir yer tutan imamlar devletin sonuna kadar mahallenin en nüfuzlu şahsiyetleri olmuşlardır. Çünkü onlar devletin mahalledeki temsilcileri olup yaptıkları dini hizmetler yanında idarî, beledî, adlî, eğitim ve sosyal konularla alakalı birçok resmî görev de icra etmişlerdir. Ancak bu hizmetlerini devlete bağlı olarak değil bir vakıf görevlisi yani hademe-i hayrat olarak yerine getirmişlerdir. Dolayısıyla îfa ettikleri bu görev ve hizmetler karşılığında aldıkları maaşlar da vakıflar tarafından finanse edilmiştir. Öte yandan imamların meşruta tabiri ile ifade edilen lojman ihtiyaçları vakıflarca karşılandığı gibi lojman verilemeyen imamlara ödenen kira bedelleri de yine vakıf gelirlerinden karşılanmıştır. Bunlarla birlikte “duâgûluk” olarak ifade edilen cihetler mukabilinde alınan ve birer ek gelir olarak değerlendirebileceğimiz ücretler de vakıf kurumları tarafından ödenmiştir. İmamlık kurumunun vakıflarla olan bu sıkı ve çok yönlü münasebetlerine rağmen şimdiye kadar bu konu ile alakalı doğrudan ilgili herhangi bir çalışma yapılmış değildir. Bundan dolayı bu makalede özellikle 19. yüzyıl İstanbul’unda görev yapan imamların vakıflarla olan bu ciddi ve köklü münasebetleri ele alınacaktır., Until the end of the Ottoman empire, imams remained the most influential actors in Muslim neighborhoods. They comprised the largest group within the cadres of civil servants who had served the Ottoman society. In addition to religious services, they also carried out many official state duties concerning administrative, municipal, judicial, educational, and social matters as representatives of the Ottoman state. Nevertheless, their roles in these non-religious matters were independent of state apparatus. Instead, religious endowments (vakıfs) paid the salaries of imams who worked as religious functionaries (hademe-i hayrat). Also, religious endowments either provided accommodation to imams with lodging houses called meşruta or covered their rents for accommodation. Finally, religious endowments recompensed imams for their service of public praying and supplication (duâgûluk). The strong connections between imams and religious endowments and their multifaceted relations have been understudied so far. Thus, this article examines deeply-rooted and profound relations between imams and religious endowments in 19th century Istanbul.

Halime Hatun, Manisa’da doğan, III. Murad’ın oğlu Şehzade Mehmed’in dayesidir. Manisa’ya bağlı Marmara Kasabası’nda cami, medrese, şadırvan, mektep, han, kütüphane, çeşme ve imaret yaptırmıştır. Bu çalışmanın konusunu Halime Hatun külliyesini oluşturan kurumlar, bu kurumlarda yer alan vakıf görevlileri, bu görevlilere ödenen ücretler oluşturmaktadır. Ayrıca vakıf görevlilerinin yerine getirmek zorunda olduğu yükümlülükler ile birlikte vakfın gelir ve giderleri de bu çalışmanın konusunu teşkil etmektedir. Halime Hatun Vakfiyesi, III. Mehmed dönemine ait olup, evasıt-ı Rebiülahir H.1011 M.1602/1603) tarihlendirilmiştir. Çalışmamızın ana kaynağını Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi’nde bulunan 582 numaralı vakfiye defterinin 265-269 sayfaları oluşturmaktadır., Halime Hatun was the wet-nurse of Şehzade (prince) Mehmet who was born in Manisa as son of sultan Murad III. Halime Hatun built a mosque, madrasa, social complex, water tank with a fountain, school, inn, library, fountain and poorhouse in the Marmara Town of Manisa. The subject of this study is about the institutions that form the Halime Hatun foundation, the foundation officers, the officers’ wage and obligations, and the income and expenses of the foundation. Halime Hatun Foundation belongs to Mehmed III period and it is dated to 1011 AH (1602 / 1603 CE). The main source of our study is 265-269 pages of the foundation book No. 582 in the Archive of the General Directorate of Foundations.

DergiPark: 699346 rumeli Mahmud Paşa, XIX. yüzyılın ilk yarısında Prizren mutasarrıf görevinde bulunmuş ve Osmanlı Devleti’nin en önemli devlet adamlarından biriydi. Babası olan Tahir Paşa da Osmanlı Devleti’nde önemli görevlerde bulunduğu görülmektedir. Bir mümin olarak, Mahmud Paşa birçok vakıf eserleri bırakmıştır. Onun geride bıraktığı önemli eserlerinden biri Prizren şehrindeki külliyesidir. Bu külliye cami, medrese, mekteb ve dershaneden oluşmaktaydı. Ayrıca üç saat-kulesi de inşaa ettiği bir gerçektir. Söz konusu vakıfların masrafları sağlanmak için, bir kaç dükkân ve belirli miktarlarda nakit para da bırakmıştır. Mahmud Pasha shërbeu si mutasarrëf i Prizrenit në gjysmën e parë të shekullit XIX dhe ishte një nga shtetarët më të rëndësishëm të Perandorisë Osmane. Ishte i biri i Tahir Pashës, i cili gjithashtu ka mbajtur pozita të rëndësishme ne Perandorinë Osmane. Si një besimtar mysliman, Mahmud Pasha kishte lënë shumë vakëfe, madje ai kishte ndërtuar një kompleks të tërë në qytetin e Prizrenit. Ky kompleks përbëhej nga një xhami, medrese, mejtep dhe dershane. Ai gjithashtu kishte ndërtuar edhe tri kulla sahati. Ndërsa për të mbuluar shpenzimet e vakëfeve të lartëcekura, ai kishte lënë si vakëf disa dyqane dhe një shumë të caktuar parash të gatshme. It is historically known that the Waqf institution played an extraordinary role in providing the essential services to Muslim societies. In every period of Islamic history, the Waqf has been a place and a centre of activity ensuring the integration of a society. In addition to providing health care, basic infrastructures, employment opportunities, business activities, food for the hungry, housing for the poor and needy, the waqf also supported the education and religious sectors. The establishment of Waqf in Kosovo dates back to the arrival of the Ottomans. After the Islamization of the Albanians of Kosovo, or in other words, together with their Islamization, the number of Waqfs increased, for the total number of which we have nothing concrete to date. According to a study by the Institute of History of Turkey, today there are 224 Ottoman architectural works in Kosovo, including 124 buildings where worship and other religious rites are performed, 41 buildings for education, 5 for trade, 38 social, 20 military, 12 civil and 6 public buildings. Whereas, the first established Waqf in Kosovo is the Bazaar Mosque in Pristina, in documents also known as the Little Fatih Mosque, whose foundations were laid at the time of Sultan Bayazit I, and completed at the time of Sultan Mehmed Fatih II.Among those who left great things that can even be compared to the works of the Sultans was Mahmud Pasha bin Tahir Pasha (Mahmud Pasha son of Tahir Pasha) whose waqfs we will talk about below. Mahmud Pasha comes from one of the most popular families in Albanian history, a family which for several decades led the Sandjak of Prizren. He was one of the most important statesmen who served as a Mutasarrif of Prizren during the first half of the 19th century. As a Muslim believer, Mahmud Pasha left many Waqfs, and he even built an entire complex in the city of Prizren. This complex consists of a mosque, madrasa, maktab and dershane. To provide money for the expenses and to pay those who would work in his Waqfs, he left as Waqfs five mills, a bakery, a butcher shop, two farrier shops, a barber shop and he also left a certain amount of cash. According to researchers Ismail Eren and Hasan Kaleshi, Mahmud Pasha had also built three watchtowers: one in Prizren, one in the village of Mamusha near Prizren and one in Rahovec.In addition to leaving Waqf, he is also known for his wars side with Sultan. As is well known, Mahmud Pasha and all other Albanian leaders sometimes were obliged to take part in various wars in which the Ottoman Empire faced other states. However, Mahmud Pasha willingly participated in the Ottoman-Russian war of 1829, and until returning from the expedition, he entrusted the leadership to his brother, Emin Pasha.The period of Mahmud Pasha’s rule coincides with the period when the Ottoman Empire was making reforms in the Balkans. It was the year 1836, when the Ottomans were confronting Mustafa Pasha Bushatli from Shkodra, Mahmud Pasha came to his aid, which led to the disruption of relations with the High Gate. That same year, at the behest of the Sultan, Mahmud Pasha was dismissed from the position of Mutasarrif and sent to Anatolia, where he was executed.

İnsanlığın yerleşik hayata geçişiyle başlayan medeniyet sürecinin en önemli uzantısı olan şehirler, tarih boyunca ihtiyaçlara bağlı olarak gelişen çeşitli mekânların oluşturduğu yerleşim yerleridir. Bu mekânlar, şehirde bir arada yaşayan toplumun sosyal, ekonomik, dini ve kültürel ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik yapılardır. Osmanlı şehirlerinin hem siluetinin hem de mimarisinin oluşmasında önemli yeri olan bu yapılar, genellikle vakıf anlayışıyla oluşturulmuş ve sürdürülmüştür. Vakıf anlayışı, şehrin temel birimi olan mahallelerde görülen ahengin, dayanışma ve yardımlaşmanın da temelini oluşturmaktadır. Bir Osmanlı şehrinde vakıf kurumunun somut tezahürlerinden olan cami ve zaviye gibi yapılar, toplumun sosyal ve kültürel olarak ilişki içerisinde olmasına ve gelişmesine katkı sağlamaktaydı. Bu çalışmada, Osmanlı arşiv belgelerine dayanarak Hasankeyf şehrinin sosyal dokusunun gelişmesine ve gündelik hayatın dinamizmine çok büyük katkı sağlayan İmam Abdullah Camii ve Zaviyesi tanıtılmıştır. Ayrıca bir yapılar topluluğu olan bu vakfın işleyişi, gelir ve gider kalemleriyle, içerisinde çalışan personelin aldıkları ücretlerden bahsedilmiştir., The cities, which are the most important extension of the process of civilization started by the humans’ transition into the settled life, are the places of settlement formed by various principle entities which are generated based upon the needs of the community throughout the history. These entities are the structures in regards to fulfilling the social, economic, religious and cultural needs of the society which lives together in the city. These structures, which have a significant place in the formation of both the silhouette and architecture of the Ottoman cities, have mostly been created and maintained by means of establishing waqfs. The concept of waqf also forms the harmony, solidarity and cooperation observed in the neighborhoods which are the basic units of the city. In an Ottoman city, the structures such as mosques and hermitages, which are amongst the tangible manifestations of the institution of waqf, had been providing a social and cultural interaction within the society and thus contributing into its development. In this study, based upon the Ottoman archival documents, the Imam Abdullah Mosque and Zawiyah, which provided great contributions into the development of the social fabric and the dynamism of the daily life of the city of Hasankeyf, are introduced. Additionally, the way of operation, revenues and expenditures of the waqf, comprising a group of various buildings, and the wages of its personnel are addressed.

Vakıflar, Osmanlı Devleti'nde her türlü alanda hizmet vermiş, zengin ve köklü bir kültürün ürünüdür. Şehirlerin oluşumunda ve gelişiminde katkısı yadsınamaz. Türk-İslam şehirleri ibadethane merkezli bir oluşuma sahip olup, farklı türden birçok vakıf eserinin tesis edilmesi, şehir gelişimine olumlu katkı sağlamaktadır. Bununla birlikte şehir tarihi araştırmalarında vakıf eserleri hayati bir öneme sahiptir. Bu çalışmanın ana unsurunu İzmit Kazâsı Vakıfları oluşturmaktadır. Temel olarak 1750-1850 yılları arasında İzmit'te bulunan vakıflar ve vakıf eserlerinin tespiti yapılmıştır. Toplam olarak altmış sekiz adet vakfa ulaşılmıştır. Bu vakıflar içinde çok sayıda cami vakfı bulunmaktadır. Bunun yanında mescit, mektep, medrese, çeşme, tekke, zaviye vakıfları da bulunmaktadır. Vakıf eseri olarak da 68 adet eser tespit edilmiştir. Bu eserlerin çoğunluğu cami ve mescitlerdir. Bunlar haricinde çok sayıda tekke, zaviye, mektep, medrese, hamam, çeşme, köprü gibi eserlerin varlığı ortaya çıkarılmıştır. In Ottoman Empire, charitable waqfs are products of a rich and rooted culture giving services in every field. Its contribution to consisting and developing of cities is undeniable. Turk-Islamic cities have a sanctuary-centered setting and the establishment of a number of different types of waqf works contributes positively to the development of the city. However, the waqf works in city history research has a vital importance. The main element of this study is Waqf works in Izmit district. Basically in this study, Waqfs and Waqfs works Izmit between 1750-1850 years were identified. Seventy three Waqfs were identified as the result of the study. There are many mosque waqfs within these waqfs. In addition, there are small mosque, school, madrasa, water fountain, lodge, convent waqfs. 68 works have been identified as waqfs works. The majority of these works are mosques and small mosque. Apart from these, a large number of lodge, convent, school, madrasa, public bath, water fountain, bridge were uncovered.

XII. asırdan itibaren Danişmendli, daha sonra Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde Niksar kazasında cami,mescid, medrese, imaret, zaviye, han, hamam ve türbe gibi çok sayıda dinî, sosyal, ekonomik ve kültüreleserler vücuda getirilmiştir. Eski devirlerden kalan arşiv malzemesi ve tarihî eserler bu hususu teyitetmektedir. Bu eserlerin vücuda getirilmesinde Niksar’ın doğu-batı, güney-kuzey yol güzergâhında olması,ılıman iklimi ve verimli tarım toprakları ile zengin bir sosyo-ekonomik potansiyele sahip olmasınınrolü büyüktür. Osmanlı ülkesinin genelinde olduğu gibi, Niksar’da tesis edilmiş olan dinî, sosyal, kültürelve iktisadî eserler vakıf akarlar yardımı ile varlığını devam ettirebilmiştir.Bu çalışmada Osmanlı döneminde Niksar kazasında mevcut vakıf eserleri arasından örnek bir çalışmaolarak sadece Sinan Bey’in Başçiftlik köyünde tesis ettiği zaviye ile Niksar şehrinde yaptırdığı cami vemektep vakıfları ele alınacaktır. Sinan Bey vakıfları hakkında bazı münferit çalışmalar bulunmakla birlikte,bunlar başlangıcından günümüze bu vakıfları derli toplu bir şekilde incelememektedir. Sinan Bey’invakıf eserlerinden günümüzde sadece Taş Mektep ayakta kalabilmiştir. Çalışmanın kaynakları, döneminarşiv malzemesi ve araştırma eserlerdir. İncelemenin amacı, Sinan Bey vakıflarını bir bütün halinde elealarak Niksar’ın sosyo-kültürel tarihine katkı sağlamaktır., Many religious, social, economic and cultural works such as mosque, small mosque, seminary school,soup kitchen, convent, caravansary, public bath and tomb were constructed in the district of Niksarduring the Danismendid, Seljukid and Ottoman periods since the XIIth century. This fact have beenconfirmed by archival documents and historical works from the old periods. The rich social and economicpotential of Niksar with its position on east-west and south-north roads, its warm climate andfertile agricultural lands provided an important contribution to the construction of these works. Asgenerally seen throughout the Ottoman Empire, these religious, social, economic and cultural worksbuilt in Niksar have continued their existences with the help of waqfs revenues.In this study, it will be dealt with only the waqfs of a school and a mosque constructed in Niksar with aconvent built in the village of Başçiftlik by Sinan Bey from the rich waqfs existing in the district of Niksarduring the Ottoman period. Although there exist some studies on the waqfs of Sinan Bey, they do notexamine these waqfs completely from their beginnings to today. From the waqf works of Sinan Bey,only Taş Mektep has reached to the present day. The sources of the study are the archival documentsfrom those periods and related research studies. The aim of this study is to examine the waqfs of SinanBey as a whole and contribute to the social and economic history of Niksar.

Para vakıfları daha çok sosyal amaçlara yönelik olarak kurulmuştur. Osmanlı Devleti’nde eğitim, bayındırlık, sağlık hizmetleri ile dinî ve hayrî hizmetlerin büyük kısmı para vakıfları tarafından karşılanmıştır. Ayrıca ekonomik yönden sıkıntı çeken esnaf ve halkın nakit para ihtiyacını da para vakıfları sağlamıştır. Rize ve çevresinde 1859-1913 yılları arasında kurulan 130 adet para vakfı ise mahalle ve köylerde faaliyet gösteren dinî ve sosyal kurumların yaşaması ve faaliyetlerinin devam ettirilmesi için kurulmuştur. Bu vakıflar aynı zamanda bulundukları yerde halkın nakit para ihtiyaçlarını da karşılamışlardır. Belli muamele oranları ile aşırı faizciliğin de önüne geçmişlerdir. Bu çalışmada Osmanlı Devleti döneminde Rize ve çevresinde kurulan para vakıflarının sayıları, vakıf kurucularının özellikleri ve sosyal statüleri vakfedilen para miktarları ve hizmet amaçları belirtilmeye çalışılacaktır. The cash waqfs were established mostly for social purposes. In the Ottoman Empire, the educational and the medical services, public works also the majorty of religious and the charity services were provided by the cash waqfs. Furthermore, they maintained cash for the craftsmen and people who were in desperate need of money. 130 cash waqfs founded in Rize and its surroundings between 1859 and 1913 to keep the religious and social services in the villages and nearby districts active. Moreover, they provided cash requirements of the people in the vicinity. Thus they prevented excessive interest rates by claiming decent operational charges. In this paper, the numbers and the social status of the waqf founders, the amount of endowed money and the purposes of the waqfs established in Rize and surroundings in the periods of Ottomans have been examined.

Huseyin Paşa was born in Yenişehir- a town of Bursa. After he leftBursa, he went to İstanbul and joined to the woodcutters/baltacılar inthe Ottoman Palace. Then he was praised by Murat the fourth thanks tohis extreme skill in archery, so he started to rise in the palace. While hewas the mirahur, he became the admiral/kaptanıderya having the rankof prime minister/sadrazam. After he had served in many departmants,he was appointed as the adviser/nedim of Murat the fourth. After a while, he was appointed as Anatolian governorin 1638 and as viceprime minister/sadaret kaymakamı in 1639. After Murat the fourthpassed away, in addition to many different areas he served SultanIbrahim as his nedim. But he showed his real success in the conquestof Crete island as the headcommander/serdar. He captured Resmo andsome other castles in the island.Although he surrounded the castleKandiye three times, he couldn’t reach his real aim, but he didpreparation for the conquest by building the castle İnadiye. After he wasfired from his duty, he was appointed as kaptanıderya(1658) andgovernor of Rumeli(1658) but because of some claims about him, hewas killed in Rebilülahir 1069/December-January 1658-1659 inIstanbul as a result of Koprulu Mehmet Paşa’s attempt. While he wastrying to conquer the Crete island, on the other hand he constructedthe island. In this context, he built an eating house/imaret and ascholl/muallimhane in Resmo, and a mosque in Kisamo. At the sametime he had a mosque repaired in Resmo and converted a masjid intothe mosque.He devoted many villages that were given him for thesalaries of the staff and refurbishment of the foundations with theirrevenue. Then he arranged a vakfiye to maintain all these foundationsin a right way in 10 Rebiülahir 1068/ 15 January 1658. Hüseyin Paşa Bursa’ya bağlı Yenişehir’de doğdu. Bursa’danİstanbul’a gelerek, Osmanlı sarayında baltacılar zümresine girdi. Dahasonra ok atmadaki üstün başarısı sebebiyle IV. Murat’ın beğenisinikazandı; böylece saray içerisinde yükselmeye başladı. Büyük mirâhûriken, 1634’te vezirlik rütbesiyle kaptân-ı derya oldu. Daha sonra birçokfarklı kademede görev yaptıktan sonra IV. Murat’ın nedîmi oldu.1638’de Anadolu Beylerbeyi, 1639’da sadâret kaymakamı olarak atandı.IV. Murat’ın vefatından sonra çeşitli görevlerin yanında Sultanİbrahim’in nedîmliğini yaptı. Ancak o, asıl başarısını serdâr olarak Giritadasının fethinde göstermiştir. Bu çerçevede adadaki Resmo ve bazıkalelerin alımını gerçekleştirmiştir. Diğer taraftan Kandiye kalesini üçkez kuşatmış olmasına rağmen nihâî sonuca ulaşamamış; ancak“İnadiye” adlı kaleyi inşâ ettirmek sûretiyle buranın fethine zeminhazırlamıştır. Bu görevinden azledikten sonra kaptan-ı deryâ (1658)ardından Rumeli beylerbeyi (1658) olduysa da, hakındaki bazı iddialarsebebiyle sadrazam Köprülü Mehmet Paşa’nın girişimiyle Rebilülahir1069/Aralık-Ocak 1658-1659’da İstanbul’da katledildi. O, bir taraftanGirit adasının fethi için çaba gösterirken diğer taraftan adanın imarınıgerçekleştirmiştir. Bu bağlamda o, Resmo’da bir imâret, birmuallimhâne; Kisamo’da bir câmi yaptırmıştır. Aynı zamanda Resmo’dabir camiyi tamir ettirmiş; Hanya’da ise bir mescidi câmiye çevirmiştir.Buralarda görev yapacak şahısların maaşları ve eserlerin tefrişâtı içinGirit’te kendisine temlîk edilen birçok köyü gelirleriyle vakfetmiştir.Bütün bunların sağlıklı bir şekilde hayatiyetlerini sürdürebilmeleri içinde 10 Rebiülahir 1068/15 Ocak 1658 tarihli bir vakfiyedüzenlettirmiştir.

In Siran, as far as we could determine, 5 monasteries and 23 mosque waqfs were founded during the Ottoman rule. Siran was annexed to Ottoman territory in the 16th century and became one of the burghs of Sancak of Sarki Karahisar within the province of Erzurum. It then gained town status in the 17th century. In this study, the purpose of establishing waqfs of dervish hospices and mosques and their fields of services were examined. In addition, information is given about the people at the service of these waqfs, the incomes and expenditures of the dervish hospices and mosque waqfs and the inheritance of these waqfs to the period of Turkish Republic. Thus, the role of these waqf institutions played in the Ottoman provinces was revealed in detail, with the aim of knowing the social history of Siran better. Keywords: Siran, waqf, dervish hospices, mosque, Gumushane Oz 16. yuzyilda Osmanli Devleti topraklarina katildiktan sonra Erzurum eyaletinin Sarki Karahisar sancagina tâbi nahiye merkezlerinden biri iken, 17. yuzyilda kaza huviyeti kazanan Siran’da, tespit edebildigimiz kadariyla 5 zaviye ile 23 cami vakfi tesis edilmistir. Incelemede, zaviye ve cami vakiflarinin ne maksatla kuruldugu ve bu vakiflarin hizmet ettikleri alanlar irdelenmistir. Ayrica, vakif kurumlarinda gorevli kisiler, zaviye ve cami vakiflarinin gelir-giderleri ve bu vakiflardan Turkiye Cumhuriyet donemine intikal edenler hakkinda bilgi verilmistir. Bu suretle vakiflarin Osmanli tasrasinda oynadigi rol ortaya konulmaya calisilmistir. Anahtar Kelimeler: Siran, vakif, zaviye, cami, Gumushane.

Yüksek Lisans Tezi YÖK Merkezi No:407550, Bu çalışmada, eski çağlardan itibaren bir iskân sahası olarak dikkat çeken ve Osmanlı dönemi idari teşkilatı içinde yer alan Belviran Kazası'nda teşekkül eden dinî, sosyal ve kültürel nitelikli klasik eğitim kurumları tespit edilerek bunların fonksiyonları, faaliyetleri ve Türk eğitim tarihine katkıları hakkında çıkarımda bulunmak amaçlanmıştır. Bu aşamada Osmanlı dönemine ait arşiv belgeleri incelenerek gerekli yerlerde kullanılmıştır. Ayrıca XV. yüzyıl ile XVI. yüzyıllara ait Karaman Vilayeti vakıflarını ihtiva eden tahrir kayıtlarındaki belgelere de yer verilmiştir. Araştırma alanı hakkında Kâtip Çelebi'nin "Cihannüma" adlı eseri ile bölgenin kültürel unsurlarının değerlendirilmesinde önemli bilgiler içermesi nedeniyle Yusuf Küçükdağ'ın "Armutlu" adlı eserinden istifade edilmiştir. Söz konusu belgeler ışığında 70 cami ve mescit, iki mektep, beş medrese, 34 tekke ve zaviye tespit edilerek bunların inşa tarihleri ve banileri, tasavvuf dairesi içinde bölgede etkili olan tarikat cereyanları, vakfiyeleri, vakıflarına ait menkul ve gayrimenkullerden elde edilen gelirleri, tamir ve onarım süreçleri, kadroları ile bunların atama ve azillerinde takip edilen usul, görevde kaldıkları süre, ücretleri ve hizmetlerine ilişkin bilgilere ulaşılmıştır. Vakıf eseri olan bu müesseseler vasıtasıyla toplumsal eğitim merkezli birlik, beraberlik, huzur ve refahın esas alındığı ileri bir medeniyet seviyesine ulaşmak hedeflenmiştir. Elde edilen veriler kaza dâhilinde bulunan örgün ve yaygın eğitim-öğretim kurumları ile ilgili niceliksel ve niteliksel bilgilerin analizinde önem arz etmektedir., In this study, classical educational institutes were determined, which had religious, social and cultural attributes and were located in Belviran District, where had drawn attention as a residential area since ancient ages and was embodied in administrative organization of Ottoman Period, and making an inference about these institutes' functions, activities and contributions to Turkish education history was targeted. At this stage, archive documents belonging to Ottoman Period were scoped and they were utilized where necessary. Besides documents of cadastral records containing foundations in Karaman Province and corresponding to XV. century and XVI. century were also included. Katip Chelebi's work entitled "Cihannüma" and Yusuf Kucukdag's work entitled "Armutlu" -due to its containing remarkable information for evaluating region's cultural elements- were benefited regarding to the research area. In the light of aforementioned documents 70 mosques and small mosques, two maktabs, five madrasas, 34 tekkes and zawiyas were ascertained and information about their erection dates and founders, tariqa tendencies influential in the region within the scope of sufism, endowments, incomes earned through movable and immovable properties of their foundations, repair and renewing processes, their staff and the procedure implemented to appoint, dismiss this staff, their duty terms, wages and services was reached. Achievement of a high civilization level predicating upon public education-centered unity, solidarity, peace and welfare was aimed by means of these institutions that were foundation works. Acquired data are of importance for analyzing quantitative and qualitative information related to formal and nonformal education-training institutes.

[No Abstract Available]

Sosyal ve kültürel hayatın gelişmesinde vakıf sisteminin önemli bir yeri vardır. Bu sistem sayesinde şehirlerde cami, mescit, medrese, hamam, zaviye, imâret, bedesten vb. kültürel eserlerin yapımı artmış bu da sosyal hayatın gelişmesini, ticaretin canlanmasını sağlamıştır. Încelenen dönemde Maraş Kazâsı'nda 7 cami, 3 mescit, 5 medrese, 4 buk'a, 15 zaviye ve 1 imâret bulunmaktadır., The wakf system plays an important role both in social and life. Thanks to this system the construction of culturel monuments in cities like mosque, mesjid, hamam, zaviye, imâret, bedesten etc. increased and it provided the development of social life and also contributed to commerce. In the 16th century, there were 7 mosques, 3 mesjids, 5 medresses, 4 buk'a, 15 zaviyes and an imaret in the Maraş district.