Search

ظهور فقرهٔ «لَا یَأْبَ الشُّهَدَاءُ إِذَا مَا دُعُوا» در آیهٔ ٔدِین، از دو جهتِ حکم و متعلق حکم، محل اختلاف فقها و مفسران قرار گرفته است؛ ازنظرِ ماهیتِ حکم، برخی آن را مولوی و برخی ارشادی دانسته‌اند و متعلق آن را برخی ادای شهادت و برخی تحمل شهادت و برخی اعم از هر دو دانسته‌اند. اختلاف ذکرشده، درحالی‌که هریک از آرا مشخصاً به ظهور فقرهٔ مذکور مستند شده، این پرسش را بر می‌انگیزد که منشأ برداشت‌های مغایر چیست. رفع ابهام از چگونگی استناد آرای مذکور به ظهور فقرهٔ محل بحث ازآن‌رو ضروری است که به‌تبع آن، ابهام از جوانب ظهور آیه برچیده می‌شود و برداشت‌ مناسب صورت می‌پذیرد. بدین‌منظور، در پژوهش حاضر بر مبنای قواعد استظهار و با تکیه بر روش اجتهادی، مناشیء استظهار هریک از این آرا تحلیل و تبیین شده است. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که فقرهٔ محل بحث از حیث حکم، ظاهر در ارشاد و از حیث متعلق، ظاهر در تحمل است.

جستار حاضر در پی دستیابی به پاسخ روشن و مستدل فقهی به این پرسشهاست که چه تکلیفی برعهدهٔ کسی است که از وقوع جرمی از جرایم حق‌اللهیِ محض، چون جرایم منافی عفت و شربِ خمر باخبر می‌شود؟ آیا باید به‌سمت مشاهدۀ واقعه برود و جزئیات حادثه را مضبوط سازد، یا لازم است چشم‌پوشی کند و وقوعِ جرم را نادیده گیرد؟ نیز چنانچه به هر دلیل، چنین جرمی را مشاهده کرد، آیا باید در پی اثبات جرم برای مراجع قانونی برآید یا واجب است سکوت کند یا اینکه مخیر است؟ با تحلیل آیات و روایات مرتبط به مسئله و آرای فقها و نقد نظریه‌های محتمل، این نتیجه به دست آمد که در جرایمی که با حق اشخاص مربوط است به‌حکم عمومات و اطلاقات، تحمل و ادای شهادت واجب است، اما مواردی که حق‌الله محض نامیده می‌شود، تحمل شهادت نه تنها واجب نیست، بلکه مذموم است و ادای شهادت نیز چه‌بسا غیراخلاقی و برخلافِ آموزه‌های شریعت است؛ چراکه براساس آیات و روایات، بی‌آبروکردن افراد و تجسس که لازمهٔ چنین مواردی است، ممنوع و پوشاندن گناه، واجب شمرده شده است؛ افزون بر اینکه، ادای شهادت که سبب قراردادن خود در معرض تعزیر و یا مجازات قذف است، به‌حکم عقل و شرع، منهی و مذموم است.