Search

Bir insan ömrü süresince dünyaya hükmetmiş olan Moğollarla ilgiliokuduğum her kitapta ve makalede dikkatimi çeken onların ticarette vehaberleşmede ne derece ileri olduklarıydı. Bu iki eylemin gerçekleşmesi içingerekli olan yerleşik kültür ve bu kültür içinde kervansaray geleneğiningelişimini bu yazımda ele aldım. Sanırım bazı konularda bugüne kadaryazılanlardan ezberlediklerimizi bir kenara koyup yeni tanımlamalaraihtiyacımız var.

Yıl 1983. YÖK’ün 1981’deçıkarılan 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu ile akademik, kurumsal ve idariyönden yeniden yapılanma sürecine başlayalı iki yıl geçmiştir. İlk YÖK Başkanı,Üniversitenizin resmi kuruluş yılı 1967’den çok önce üniversitenin nüvesi olan1954 yılında Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi’ne bağlı Çocuk Sağlığı Kürsüsünükuran İhsan Doğramacı’dır. Prof. Dr. Saadet Çağatay ise Almanya’da doktorasınıtamamladıktan sonra Nisan 1940’ta Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi TürkolojiBölümü Kütüphanesine memur vekili olarak başladığı çalışma hayatını, 70.yaşında 2 Haziran 1977’de sonlandırmıştır. Bildirimize “Yıl 1983” ilebaşlamamızın nedeni, Saadet Hanımın yaş haddinden emekli olduktan 6 yıl sonraProf. Dr. İhsan Doğramacı’ya yazdığı mektupta 6 Mayıs 1983 tarihinin yeralmasıdır. Bu mektupta, Saadet Hanım son asistanı için “Dil ve Tarih-CoğrafyaFakültesi Türk Dili Doçenti, Türkçe üzerindeki çalışmalarıyla rakipsiz ilimadamı olan Semih Tezcan” tanımlamasıyla bir mektup yazar. O mektubu gelinbirlikte okuyalım.

Bu yazı, 12 Nisan 2017 tarihinde Adnan Menderes Üniversitesi’nde verdiğim konferansta sunulmak üzere hazırlanmış bir metindir. O yüzden başlangıcında Aydın ve Aydın’ın tarihi kimliği ile bu kimliği ortaya çıkaran bilim dalındaki ilkler konu edilmiştir. Daha sonra asıl konuya yani Türkiye’de Türkoloji öğretiminin başlangıcına geçilmiştir. Türkoloji yani Türklük bilimi 19. yy.’ın ikinci yarısında doğmuş bir bilim dalıdır. Bu yüzyıl aynı zamanda fikir akımlarının yerleşmeye başladığı dönemdir.İstanbul’da “ilim ve fenler evi” olarak açılan Darülfünun, 1933’te üniversite reformu ile İstanbul Üniversitesi adını alır. İstanbul Üniversitesi ile Ankara’da fakülte adı ile ilk defa açılan Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde Türkoloji öğretiminin nasıl olduğu öğretim kadrolarından yola çıkılarak anlatılmaya çalışılmıştır. Bu arada ilköğretimden yükseköğretime kadar olan ara kademelerdeki öğretim sistemi de yazıda irdelenecektir.

Makalede bütün Türk ülkelerinde eskiden beri yaygın bir şekilde yaşamakta olan Dede Korkut hikayelerinde bulunan, kesin bir neticeye varılamayan kelimeler üzerinde çalışmalar yapılmıştır.

1207

389 SUMMARY Kısasu'l-Enbiya, which is a work in Harezm Turkish, was written by Burha- noğlu Kadı Nasır in 1310 (710 years after Hijra). Because the author was from a town called Ribat Oğuz, he use the pen name of Rabguzi. The author presented the work, which he called izlegen bat tapkay, işi t ken bat bilgey tep Kisas-i Rabguzi at berdtik to Nasıreddin Tok Buga, one of Chagatay Khan Tarmaşirin's commenders. In the praises of Tok Buga that the author wrote in the beginning of his book, he stated that Tok Buga was originally a Mongol who later convested to Islam. The book was writen in order to meet the needs of masses of Turkish people who newly converted to Islam. Kısasu'l-Enbiya is composed of the staries of Mo hammed and the other prophets that Islam recognizes, Harut and Marut, and 'Avac b. 'Annak and the like. You also come across gazels and other the artfully and rationally writen stories in prose. Rabguzi tried to use a rhetorical style even when telling religions topics and started eachprophet's life with an introduction in rhy med prose. Moreover he frequently referred to kronic verses and Mohammed's ma xims. 1 Kısasu'l-Enbiya consist of 249 leafs in all. the work begins with thanksgiving and eulogy to God follewed by provises to Mohammed and Tok Buga. The main topic starts with the creation of the world and beginning with Adam (peace be upon him) storiers of the prophets are told. In this M.A. thesis, which is based on the London copy and covering the leats of lv-53v, the following storiers are included respectively: The story of Adam 5r-15r; the story of Habil and Kabil 15r-17v; the story of Şis 'as 17v-19v; the story of Idris 'as 19v-21r; the story of Harut and Marut 21r-22v; the sory and Noah Neciyy 'as 22v-28r; the story of 'Avac b. Annak 28r-28v; the story of Hud 'as 28v-31r; the story of Salih Yalavaç 'as 31r-37v; the story of Ibrahim Halil 'as 37v-47v; the story of Isma'il 47v-52v; the story of Bina-yi Ka'be 52v-H3v. In the `introduction` part this study, the contents of the work, the copies of the work, studies done on the work and lingwistic characteristics of the work are dealt with. In the `passage` section, the transcription of the passage is provided with foot notes about certain point that need explanation. In the `index` part the KB-Index stystem in taken as the basis. An `index of proper names` is also provided. 391

Türk dili tarih boyunca birçok dili hem etkilemiş, hem de birçok dilden etkilenmiş oldukça geniş bir coğrafyada konuşuru olan güçlü bir dildir. Türkçe konuşan toplulukların tarih boyunca yaşadığı hadiselere bağlı olarak dilin yapısında bazen büyük bazen de kısmî değişimler görülmüştür. Ayrıca din değişikliğinin yazı, söz varlığı ve gramer dönüşümlerinin görüldüğü ender dünya dillerindendir. Siyasî bağlamda oldukça hareketli ve zor şartların olduğu bir coğrafyada konuşulan Türkçe'nin bünyesinde askerî, siyasî ve tarihî hadiselerin kaydedildiği metinler ortaya çıkmıştır. Farsça yazılan Câmiü't-Tevârîh, Zafer-Nâme gibi eserlerin Türkçe'ye kazandırılmasını sağlayan Tevârîh-i Güzîde-Nusret-nâme bu sahanın güzel ve nitelikli eserlerindendir. Bu yönüyle hazırlanan çalışma hem Türkoloji hem de Türk ve Moğol tarihi çalışmalarına yardımcı olacaktır. Turkish language is a powerful language that has influenced many languages throughout history and has a wide range of speeches influenced by many languages. Depending on the events of Turkish-speaking communities throughout history, sometimes some and sometimes partial changes were observed in the structure of language. Besides, it is one of the rare world languages in which writing, vocabulary and grammatical transformations are seen. Texts in which military, political and historical events were recorded in Turkish, which was spoken in a geography where there were very difficult and difficult conditions in the political context. Tawarikh-i Guzida Nusrat-Namah, which provides the translation of the works written in Persian, such as Jamiü't-Tawarikh and Zafer-namah into Turkish, is one of the beautiful and qualified works of this field. In this respect, the study will help both Turkology and Turkish and Mongol history studies. 756

Geç kapitalizm dönemi olarak adlandırılan son dönemler insanın, çevresel zararlarının hat safhaya ulaştığı bir dönem halini almıştır. İnsanın çevreye verdiği zararlar son dönemde ortaya çıkmış değildir, ancak süregelen tahribatın en yoğun olduğu dönem ve doğanın bu tahribata toleransının en aza düştüğü dönem bu dönemdir. Yapılan araştırmalar, toplumun bilimsel araştırmalara kayıtsız kaldığını, en azından davranış değişikliğine yol açacak bir etki uyandırmadığını ortaya koymuştur. İnsanların edebi eserler yoluyla bilinç kazandığı ise ortadır. Bu nedenle edebi eserlerin incelenmesi, eleştirilmesi toplumsal ve çevresel sorunlarla ilgili aşıladıkları fikirlerin ortaya çıkartılması önemlidir. Öte yandan çevre bilincinin aşılanması için geç dönemleri beklemek etkisiz; bunu sadece ders programlarıyla yapmayı denemek ise açıkça faydasızdır. Bu bilgiler ışığında çocuk edebiyatına çevreci eleştiri gözlüğünden bakmak günümüzde kritik bir önem taşımaktadır. Bu durumda erişime en kolay, en popüler yazarlardan Hasan Ali Toptaş'ın Ben Bir Gürgen Dalıyım isimli eseri incelendiğinde çevreci fikirler açısından olumlu mesajlar verdiği gibi daha derinine inildiğinde bazı negatif mesajlar da verdiği de görülmektedir. Era named late capitalism has become the climax of environmental damage that is caused by human beings. Even though the damage that is caused by human beings is not new, the tolerence of environment towards the damage caused by humans is minimised and the continuing destruction of nature by humans is at its highest point in this era. Surveys show that the public is indifferrent to scientific researches, or at least scientific researches are not capable of making a difference in the behaviour of the public. But it is obvious that the public can gain consciousness through literature. Thus, it is important to study, criticise and reveal the ideas that they indoctrinate about social and environmental problems. In addition to these, it is useless to wait until late phases of an individual or give lectures on the topic through education to make him/her gain environmental consciousness. In the light of this information, it is crucially important to study children's literature from the viewpoint of environmental studies. In this case, when Ben Bir Gürgen Dalıyım by Hasan Ali Toptaş, who is one of the most popular and accessible writers, is studied from the viewpoint of environmental studies, it can be seen that the work gives some positive environmental messages. Altough when it is studied deeply it is seen that the work gives some negative messages too. 86

British Library OR 9515'te kayıtlı bulunan ve istinsah tarihi bilinmeyen Arapça-Farsça-Türkçe satır arası Kur'an tercümesinin konu edildiği bu tez çalışması `Giriş`, `Metin`, `Notlar` ve `Dizin` bölümlerinden oluşmaktadır. Çalışmada Türkçe tercüme üzerine odaklanılmıştır. `Giriş` bölümünde Türkçe Kur'an tercümelerinden kısaca bahsedildikten sonra teze konu olan nüshanın özellikleri üzerinde durulmuştur. `Metin` bölümünde varak, satır, sure ve ayet numaraları verilerek Türkçe tercümenin Latin harflerine transkripsiyonu yapılmıştır. `Notlar` bölümündeyse Türkçe tercümede göze çarpan önemli dil özelliklerine ilişkin bilgiler verilmiştir. `Dizin` bölümü Türkçe, Arapça ve Farsça kısımlar için ayrı ayrı düzenlenmiştir. Her sözcük için Arapça ve Farsça karşılıkların gösterildiği ve örnek cümlelerin alıntılandığı, sözcüklere gelen eklerin tasnif edildiği ayrıntılı Türkçe dizinin yanı sıra, daha az ayrıntının yer aldığı Arapça ve Farsça dizinler de oluşturulmuştur.Çalışmaya konu olan metin, taşıdığı kimi özellikler sebebiyle Türkçenin tarihi açısından önemli veriler içermektedir. Karışık dilli metinler arasında sayılabilecek bu tercümenin yazımında, özellikle damak n'sinin yazımında, görülen çeşitlilik dikkat çekicidir. This thesis, which subject is the interlinear translation of Quran, listed in the British Library OR 9515 with an unknown copied date, consists `Introduction`, `Text`, `Notes`, `Index`. In this study, Turkish translation is focused.In the `Introduction` part, after mentioned briefly Quran's Turkish translation, the copy, which is subject of the thesis, is elaborated. In the `Text` part, Turkish translation is transcripted to the Latin alphabet by giving the leaf, line, verse and sura number. In the `Notes` section, giving some informations about important and noticable language features of Turkish translation. `Index` section is edited for Turkish, Arabic and Persian individually. As well as the Turkish index, which are showed Arabic and Persian meanings of every words and quoted sample sentences about that words, Arabic and Persian indexes are formed. Since it has some features, the text that subject of the study, contains important data in terms of history of the Turkish language. Writing diversity of this translation, which may be one of the mixed languaged text, is remarkable. Especially the writing of the palatal n. 937

Harezm Türkçesi XIII-XIV. yüzyıllar arası Orta Asya edebi dili olarak tanımlanmaktadır. Harezm Türkçesinin en önemli özelliği, Oğuz, Kıpçak gibi Türk boylarına ait dil unsurlarının yazı dilinde görülmesidir. Memlük Kıpçakçası XIII-XVI. yüzyıllar arasında Mısır ve Suriyede Kıpçak Türkleri tarafından kullanılmış yazı dilinin adıdır. J. Eckmann ve T. Halasi Kun'a göre Memlük Kıpçakçası, bu bölgede yazılan eserlerde görülen dil özelliklerine göre üç bölüme ayrılmaktadır. Çalışma 4 bölümden meydana gelmektedir. Giriş bölümünde Memlük Kıpçakçası ve bu yazı diline ait dil hususiyetleri hakkında bilgi verilmiştir. Hem Harezm Türkçesine hem de Memlük Kıpçakçasına ait eserleri istinsah eden ve Memlük sahasına ait ilk şiiri yazan Berke Fakih adlı müstensih tanıtılmış ve manzumesinin transkripsiyonlu metni verilmiştir. Yazım Özellikleri bölümünde eserlerde görülen yazım özellikleri hakkında bilgiler verilmiştir. Ses Özellikleri bölümünde Harezm Türkçesi ile Memlük Kıpçakçası eserlerinde ses yapıları örneklendirilmiş, ortak veya farklı kullanımlar gösterilmiştir. Şekil Bilgisi bölümünde ise Harezm Türkçesi ile Memlük Kıpçakçası eserlerinde görülen şekil hususiyetleri isim ve fiil başlıkları altında değerlendirilmiştir. Khwarezm Turkish which is defined as a literary language of Central Asia between XIII and XIV. centuries. The most important feature of Khwarezm Turkish is seen language elements belonging to the Turks tribes as Oguz and Kipchak in the written language. Mamluk Kipchak is name of written language which have been used by Kipchak Turks of ın Egypt and Syria between XIII-XVI centuries. According to Eckmann and Kun, Mamluk Kipchak is divided into three sections in accordance with language features in manuscripts written in this region.The study consists of four parts. In the part for `Introduction`, it was informed about Mamluk Kipchak and features of the language of this written language. Berke Fakih named scribal who recopying by manuscripts belonging to both Khwarezm Turkish, and the Kipchak Mamluks and writing the first poem in the field by the Mamluks, was introduced and the transcribed text of his poem is given. İn the part for `Writing Features`, it was informed about writing features seen in the manuscripts. İn the part for `Sound Features`, it was exemplified the structure of sound and was shown common or different usages in the manuscripts Khwarezm Turkish and Mamluk Kipchak. İn the part for `Morphological Features`, it was evaluated morphlogical features in the manuscripts Khwarezm Turkish and Mamluk Kipchak under the headings of nouns and verbs. 250

Zemahşeri tarafından 1128?1144 yılları arasında yazılan Mukaddimetü'l-Edeb, Arapça öğrenmek isteyenler için hazırlanmış kullanışlı bir sözlüktür. Eser, yazıldığı dönemin günlük yaşamına ilişkin zengin bir kelime hazinesine sahiptir: Dokumacılık, gemicilik, ayakkabıcılık v.b. meslek grupları ve bunlara ait terimler; kavimler ve akrabalık isimleri; dini bilgiler; şifalı otlar, çeşitli hastalıklar, organlar v.b. Bu nedenle Mukaddimetü'l-Edeb, yazıldığı dönemden günümüze kadar, pek çok dile tercüme edilmiş bir sözlüktür. Eserin Harezm Türkçesi ile tercümeli nüshalarından yazılış tarihi belli olan en eski nüshası Yozgat nüshasıdır. 347 varak olan nüsha, Semerkand-Buhara çevresinde 10 Cemadilevvel 655 (=27 Mayıs 1257) yılında İbrahim b. Mahmud Sufi el-Müezzin tarafından istinsah edilmiş. Yazıldığı yer ve tarih dikkate alındığında Yozgat nüshasının müellif yazmadaki bazı kelime ve şekilleri içerdiği söylenebilir. Mukaddimetü?l-Edeb - written by Zemahşeri between 1128-1144 - is a very useful dictionary could help the ones who would like to learn Arabic. That dictionary has a very large vocabulary regarding the casual life of its century: Textile, sailing, shoemaking etc. and their glossary; tribes and genealogical names; religious facts; medicinal herbs, various illnesses, organs etc. Therefore Mukaddimetü?l-Edeb, has been translated into many languages since it had first written to date. The oldest and the certain date translation of the dictionary that has been written in Harezm Turkish is Yozgat Edition. The handwritten edition is totally 347 sheets and prepared by İbrahim b. Mahmud Sufi el-Müezzin near Semerkand-Buhara on 27 May 1257 (=10 Cemadilevvel 655). Regarding the place and date of edition, it is said that Yozgat Edition includes some words and signs of the Author. 541

Karay Türkleri ya da Karaimler, 7. ve 11. yüzyıllar arasında, Hazarlar döneminde Musevîliği kabul etmiş az sayılı bir Türk topluluğudur. Günümüzde Karay Türkleri, Litvanya, Polonya, Kırım başta olmak üzere tüm dünyada çeşitli yerlerde yaşarlar. Türk toplulukları arasında önemli bir yer tutan Karay Türklerinin adı, bağlı oldukları mezhepten gelmektedir. Türk dillerinin tasnifinde Kıpçak grubu Türk dilleri arasında yer alan Karay Türkçesi, kendi içinde de farklılıklar gösteren üç diyalektten oluşmaktadır.Doktora Tezi olarak hazırladığım bu çalışmada, halen dünyanın çeşitli yerlerinde ve çok az sayıda yaşayan Karay Türklerinin konuşma ve yazı dili olarak kullandıkları Karay Türkçesini konu aldım. Çalışmamda, Kırım Karaycasıyla yazılmış bir ?Mecuma?nın yazı çevirimini ve analitik araştırmasını yaptım. Kırım diyalektinde verilmiş olan el yazması ?Mecuma? lar, İbrani harflerine dayanan el yazısıyla yazılmıştır. Folklorik açıdan büyük önem taşıyan mecuma metinleri, cönk niteliğinde, halk yazını örnekleri içermektedir. Ayrıca çalışmamın sonuna da Mecumanın sözlük, dizin ve yazmanın bir kopyasını ekledim. The Karay Turks (the Karaims) is a small community which converted to Judaism during the age of Khazars between the 7th and 11th centuries. The Karay Turks are now living primarily in Lituania, Poland and Crimea, and elsewhere in the world. The Karay Turks and their culture have a great place in Turkish history. The origin of the name, Karay, is the religious sect that the community is faithfully connected. The Karay language is one of the languages in the Kipchak language family, and it has three main dialects which differ from each other.The topic of my dissertation is the Karay language which is used as the speaking and writing medium by the Karay Turks who live in various parts of the world. In this study, I transliterated a ?Mecuma? which was written in Crimean Karay language, and I realized the analytical research of the main text. The Mecumas are hand-scripted manuscripts written in Crimean dialects and in the Hebrew alphabet. They are basically the samples of popular literature in the form of ?cönk?, and have a great significance in the folklore and culture of the Karay community. I also added the dictionary and index of the Mecuma, and a copy of the manuscript as the appendix of the dissertation. 1013

Peygamberlerin Hikâyeleri? anlamına gelen ?Kısasü'l-Enbiyâ? Türk edebiyatında çok rağbet görmüş bir türün de adıdır. Bu tür eserlerde, Kur'ân-ı Kerim'e, tefsirlerine ve hadislere dayanarak peygamberlere ait hikâyeler ayrıntılı bir şekilde anlatılmaktadır. Ayrıca peygamberlerin dönemindeki bazı önemli kişilerin hikâyeleri de bu tür eserlerde yer almaktadır. Bu eserler günümüzde Türk Dili araştırmacıları tarafından birçok açıdan ele alınarak incelenmektedir. Bu eserlerin dil özelliklerine, dilbilimsel niteliklerine, yazım şekillerine ve söz dizimlerine dair birçok çalışma yapılmış olmasına rağmen içeriğe dönük çalışma neredeyse yok gibidir.Bu tez çalışmasında Kısasü'l-Enbiyâ türünde yazılmış dört eserin yaratılışı anlatan bölümlerinin içeriği birbirleriyle, kutsal kitaplardaki yaratılış bölümleriyle ve değişik halkların mitolojilerindeki yaratılış anlatılarıyla karşılaştırılmıştır. Yaratılış anlatılarının benzer ve farklı motiflerine dikkat çekilerek bu benzerlik ve farklılıkların kültürel boyutu vurgulanmaya çalışılmıştır. ?Kısasü?l-Enbiyâ? means ?Stories of the Prophets? and it is the name of a kind at Turkish literature. At like these creations, stories abut the prophets are explained with their details. Otherwise, the stories of some important people who are at prophets period, take place at like these creations. These creations have been analysed at many kinds by Turkish Language researchers. Many searches have been done about the language specialities, linguistic qualitatives, orthographic kinds and wordy permutation of these products but it is like there is no study about the index.At this thesis study, the parts of these four genesises creations indexes with each other,genesis at holy book with its chapters have been matched with the genesis quatations at the mythologies of different publics. Differences of cultural dimension have been tried to explain by paying attention to alike and different kinds of creation narrations. 129

ÖZET Bu çalışmanın konusu Türk dili tarihinin Orta Türkçe döneminin Harezm Türkçesi ile kaleme alınan az sayıdaki eserlerinden biri olan, bilinen tek nüshası Bursa Orhan Kütüphanesi, No: 1605'te kayıtlı olan ve bir mecmuanın 186-211. varakları arasında yer alan Mucinü'l-Mürid'in dil malzemesini ortaya koymaktır. Böylece Türk dili tarihinde özel bir yeri olan Harezm Türkçesi eserlerinin kendinden önce ve sonra oluşan yazı dilleri arasında ses ve şekil bilgisi ile söz varlığı bakımından nasıl bir geçiş dönemi özelliği gösterdiğinin ortaya konulmasına katkıda bulunulmaya çalışılmıştır. Giriş bölümü `Harezm Bölgesinin Tarihi` ile `Harezm Türkçesi` başlıkları altında iki kısımdan oluşur. Birinci kısımda Harezm' in tarih sahnesine çıktığı andan bugüne kadarki genel durumu değerlendirilmiştir. İkinci kısımda ise genel olarak Harezm Türkçesi üzerinde durulmuş, bu tarihî Türk lehçesinin gelişme aşamaları ortaya konulmaya çalışılmıştır. I. Bölüm kendi içinde yedi kısma ayrılarak bu kısımlarda eserin adı ve yazılış amacı, eserin yazan, yazılış tarihi, nüshası, muhtevası, dil tarihi araştırmalarındaki yeri ve önemi ve eser üzerinde yapılmış çalışmalara değinilmiştir. EL Bölüm'de yer alan `Metin` başlıklı kısımda ise eserin çevriyazısı yer alır. İD. Bölüm'de yer alan `Notlar` kısmında eserin ses ve şekil bilgisi ile söz varlığı bakımından dönemin özelliklerine ve aynı sahadaki diğer eserlerden farkına değinilmiştir. `Açıklamalar` kısmında ise eserde geçen birtakım özellikli kelime, Özellikle belli başlı tasavvufî ıstılahlarla, şahıs adları değerlendirilmeye çalışılmıştır. IV. Bölüm'de yer alan `Dizin` kısırımda metinde geçen bütün kelimeler yer almış, eklerin ilk seslerinin alfabetik sıralaması esas alınmıştır. V. Bölüm'de ise çalışmanın tıpkıbasımının fotokopisi ile Türkçe ve İngilizce özetleri yer almaktadır. SUMMARY The subject of this study is to discuss and to reveal the linguistic components and material of the work named Mu'nm'l-Mürîd being one of the few works which is written in Harezm Turkish in middle Turkish period in Turkish language history which its only known example is registered in Bursa Orhan Library at number 1605 and takes places between 186th and 211ft leaved of a periodical. Therefore it is tried to contribute to reveal what kind of transition period Harezm Turkish works having a special place in Turkish history has from the point of view of phonological, morphological and word variety among the literary languages being formed before and after it Introduction section consist of two chapters under the headings of `The History of Harezm Region` and `Harezm Turkish`. In the first chapter the general state of Harezm from the time it emerged in history seçene to the present is assessed. In the second chapter it is generally emphasived on Harezm Turkish and the progres process of this historical Turkish dialect. The first section is seperated into seven chapter and in these chapter the name of the work, the aim of the writing, the writer of the work, the date of the work, the copy of the work, the content of the work, the importance of it in lingual and historic studies and the studies on this work is mentioned. The second section named 'Text` take place the transcription of the work. The third section is seperated into two parts and first part is`Notes` which is refered to the difference of the work from the other work in the same field and characteristics of the term from the point of view of word variety, morphology and fonology; second part which names `Explanations` is referred some special words which takes place in the work especially specific Islamic mysticism terms and special names are tried to assessed. In `Index` part which is in the fourth section all the words that are in the text has taken place and alphabetical order of the first letters of the suffixes is used. In the fifth section there are the facsimile of the work and Turkish and the English summaries of the study. 235

Üzerinde çalıştığımız Tezkiretü'l-Evliya adlı eser Feridüddin Attar'ın aynı adlı Farsça eserinin Millî Kütüphane A-4983'e kayıtlı olan nüshasının bir kısmının tecümesidir. Çalışmamız üç bölümden oluşmaktadır. I. Giriş bölümünde eser ve şu ana kadar yapılan Tezkiretü'l-Evliya tercümeleri hakkında bilgi verilmiştir. II. Metin bölümünde eserin transkripsiyonlu çevirisi yapılmıştır. üt. Dizin bölümünde ise Tezkiretü'l-Evliya adlı eserin gramatikal dizini yer almaktadır. Çalışmamız Oğuz yazı dilinin XDI.-XVL yüzyıllar arasındaki dönemi ile Batı Türk yazı dili ve edebiyatı çalışmalarına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Tezkiretü'l-Evliya, yazı dilimizde görülen değişmeleri içermesi ve dilimizin bugünkü şeklini almaya başladığı devreyi gelişen şekillere ait bir çok örnekler vererek göstermesi bakmamdan önemlidir. 561 The work named Tezkiretü'1-Evliya that we study above, it is translation it's section of one edition from work of Feridiiddin Attar that his same named Persian work which it is registered at the National Library of Turkey with number A-4983. Our study is formed three chapters: I. In the introduction informed about the work and translations of Tezkiretii'l-Evliya which is translated until this time. E. In the text chapter, there is translation of work by the transcription. IH. Index of Tezkiretii'l-Evliya located in the index chapter. Aim of our study is give some assist to the period XOL-XVL of Oguz written language with West Turkish written language and literature. Tezkiretü'1-Evliya is very important because of it is include alteration of our language and showing to period that our language being to today's shape by the example concerning to this developing form. 562 685

Harezm Türkçesi XI-XII yüzyıllarda Harezm ve Sir-derya'nın aşağı kesiminde kullanılan Türkçedir.Harezm Türkçesi Türk dili tarihi açısından Karahanlı Türkçesi ile Çağatay Türkçesi arasında bir geçiş dili olması bakımından önemlidir. Bu dönem Türkçesi verilen eserler ve bu eserlerin söz varlığı açısından oldukça zengindir. Bu söz varlığının önemli bir bölümünü isimler oluşturmaktadır. Çalışmamızda Harezm Türkçesindeki isimlerin gramerini inceledir. Çalışmada öncelikle isimler, isim yapımı ve isim çekimi açısından değerlendirilmiştir. Daha sonra ise zamirler, zarflar, edatlar ve sıfatlar isim soylu sözcükler oldukları için, ünlemler ve bağlaçlar ise fiil dışındaki görevli sözcükler oldukları için çalışmamız kapsamına dahil edilmişlerdir. Daha sonra Harezm Türkçesi eserlerinden elde edilen isim verileri Kıpçak Türkçesiyle karşılaştırılmıştır. Kharezm is the language in use in the lower parts of Kharezm and Sir Derya during the thirdteenth century. Kharezm is important as being a transition language within Karakhanit and Chaghatay in the aspect of Turkish language history. The Turkish language of the period is fairly rich in the number of presented works and vocabulary existence in these works. Nouns form a quite large quotient of the vocabulary in this study, our goal was to investigate the nouns in the Kharezm in the grammatical aspect. Our method was the grammar investigation by historical comparison. In this study, the nouns are first of all evaluated in the aspect of the construction and the conjugation of noun. Since the pronouns, the adverbs, the prepositions and the adjectives are noun originated words and the relative clauses and the interjections are non-verbal words, they have been included to the study. Then, the data of nouns, obtained from the Kharezm sources are compared to Kipchak Turkic. 352

XV. yüzyıl Doğu Türk Yazı Dili ve Edebiyatının gelişmesinde önemli bir yere sahip olan şahsiyetlerden birisi de Hüseyin Baykara'dır. Nevâyî'den sonra Çağatay yazı dilinin edebiyat ve kültür dili olmasına katkıda bulunanların en önünde yer almıştır. Türkler arasında Farsça'nın rağbet gördüğü bir dönemde Türk diliyle -eser yazmayı teşvik etmiş ve desteklemiştir. Daha ilk gençlik yıllarından başlayarak ömrünün son yıllarına kadar, fırsat buldukça Hüseynî mahlası ile yazdığı Türkçe lirik gazelleri, kendi emri ile, küçük bir divan halinde toplanmıştır. Divan'ın Türkiye ve Türkiye dışında olmak üzere tespit ettiğimiz 21 nüshası bulunmaktadır. Bunlardan 8 tanesi Türkiye'de bulunmaktadır. Bu çalışmada, Dîvân'ın Türkiye'deki kütüphanelerde bulunan sekiz nüshası karşılaştırılarak ortak bir metin oluşturulmuştur. Hazırlanan metinde 201 gazel, 2 muhammes, 6 rubai ve 3 beyit bulunmaktadır. Gazellerin harflere göre dağılımı şu şekildedir. K 10

ÖZET Toprak, Funda; Harezm Türkçesinde Fiil. Doktora Tezi, Danışman : Doç.Dr. Aysu Ata. Harezm Türkçesi XTV. yüzyılda Harezm ve SirDerya'nın aşağı kesimlerinde kullanılan Türkçedir. Harezm Türkçesi Türk dili tarihi açısından Karahanlı Türkçesi ile Çağatay Türkçesi arasında bir geçiş dili olması yönünden önemlidir. Bu dönem Türkçesi verilen eserler ve bu eserlerdeki söz varlığı açısından oldukça zengindir. Bu söz varlığının önemli bir bölümünü fiiller oluşturmaktadır. Çalışmamızda Harezm Türkçesindeki fiillerin gramerini incelemeye çalıştık. Çalışmamız giriş, yedi ana bölüm ve sonuç bölümlerinden oluşmaktadır. Çalışmamızın giriş bölümünde Harezm dönemi,tarihi, coğrafyası ve eserleriyle kısaca tanıtılmaya çalışılmış, karşılaştırma sahamız olan Memlûk-Kıpçak Türkçesi eserleri hakkında bilgi verilmiştir. Çalışmamızın birinci bölümünde Harezm Türkçesindeki kök fiiller, etimolojik sözlüklerden tanıklanarak konsanant-vokal sistemine göre sınıflandırılmıştır.Çalışmamızın iki ve üçüncü bölümleri yapım morfolojisidir. Harezm Türkçesi eserlerindeki isimden fiil yapım ekleri ve fiilden fiil yapım ekleri tespit edilerek fonksiyonlarına göre ayrılmış, tespit edilen eklerin Eski Türkçe, Karahanlı Türkçesi ve Kıpçak Türkçesi fiil malzemesiyle benzerlik ve farklılıkları ortaya konulmuştur.Çalışmamızın dördüncü bölümünde Harezm Türkçesinde Birleşik Fiiller yapılarına göre değerlendirilerek örneklendirilmiştir. Tezimizin beşinci bölümü Harezm Türkçesinde çekim morfolojisidir. Bu bölümde Harezm Türkçesindeki zaman çekimleri, çekim ve şahıs ekleri açısından incelenerek karşılaştırılmıştır. Harezm Türkçesinde Sıfat Fiiller ve Zarf Fiiller tezimizin altıncı ve yedinci bölümlerini oluşturmaktadır. Bu yapılar da eserlerden taranarak özellikleri ortaya konmaya çalışılmış ve Eski Türkçeden itibaren karşılaştırılmıştır. Çalışmamızın sonuç bölümünde vardığımız sonuçları değerlendirdik. Harezm Türkçesinin Kıpçak Türkçesinden farklı, kendine has özellikleri olan bir geçiş dili olduğunu göstermeye çalıştık. Çalışmamızın bundan sonra yapılacak karşılaştırmalı gramer incelemelerine katkıda bulunacağı kanısındayız. ABSTRACT Toprak, Funda; Verbs in Kharezm Turkish, PHD Thesis, Advisor : Doç.Dr. Aysu Ata. Kharezm is the language in use in the lower parts of Kharezm and Sir Derya during the fourteenth century. Kharezm is important as being a transition language within Karakhanit and Chaghatay in the aspect of Turkish language history. The Turkish language of the period is fairly rich in the number of presented works and the vocabulary existence in these works. Verbs form a quite large quotient of the vocabulary. In this study, our goal was to investigate the verbs in the Kharezm in grammatical aspect. Our method was the grammar investigation by historical comparison. An introduction chapter, seven main chapters and a conclusion chapter form the framework of mis study. In the introduction chapter, Kharezm Period is introduced shortly with its history geography and works. As being a comparison field information about Mamelouk-Kiptchak Turkish works is given too. In the first chapter of our study root verbs in Kharezm Turkish are classified according to the consonant-vocal system by (using) ethnological words. Second and the third chapters of the study is about structure morphology. Affixes deriving verbs from nouns and affixes deriving nouns from verbs in Kharezm Turkish works are determined and groupped considering their factions. Similarities and differences of these affixes with old Turkish, Karakhanit Turkish and Kiptchak Turkish verb materials are exposed too. In the fourth chapter of our study compound verbs are investigated and sammpled according to their structures. Fifth chapter of our thesis is about the inflect morphology. In this part inflects of time Kharezm Turkish are considered and compared with respect to their inflect affixes and personal endings. i,o2Participles and adverbs in Kharezm Turkish are the subjects of the sixth and the seventh chapters of our thesis. These structures are searched trough the works to expose their properties and tried to be compared beginning from Old Turkish times. In the conclusion part of our study we evaluate the achieved results. In this thesis we tried to show that the Kharezm Turksih is a transition language different than Kiptchak Turkish with ite own characteristics and we think that our study will contribute to further works on grammar researchers which use comparison method. l,c2 423