Search

Kościół podominikański w Poznaniu, pierwotnie pod wezwaniem św. Dominika, a od 1920 roku będący pod opieką jezuitów i noszący wezwanie Najświętszego Serca Jezusowego oraz Matki Boskiej Pocieszenia jest najstarszą murowaną budowlą położonej na lewym brzegu rzeki Warty części Poznania, a jednocześnie należy do pierwszych siedzib zakonu dominikanów na terenie Polski. Przeprowadzona analiza pozwoliła na postawienie kilku hipotez dotyczących procesu budowy oraz pierwotnego wyglądu świątyni. Po pierwsze, wydaje się pewne, że kościół wzniesiono począwszy od części prezbiterialnej wraz z przęsłem przeznaczonym na lektorium, a w kolejnej fazie, być może po niewielkiej przerwie, wybudowany został korpus nawowy. Przeczy to popularnym do tej pory opiniom, jakoby korpus nawowy kościoła, ze względu na swoje bardziej “archaiczne” formy, miał być starszy od prezbiterium. Ponadto wskazano na udział budowie przynajmniej dwóch warsztatów - pierwszy z nich, odpowiedzialny za wzniesienie prezbiterium oraz wykonanie kamiennych detali architektonicznych, miałby być czynny także przy wznoszeniu poznańskiej katedry oraz mieć bliskie związki z warsztatem katedralnym pracującym we Wrocławiu. Strycharze z tego warsztatu mogli brać udział również budowie korpusu nawowego, na co wskazuje charakterystyczny wykrój jego okien. Z innego kręgu, wiązanego z zakonem dominikańskim, wywodzili się twórcy obu portali oraz ceramicznego fryzu z motywem lilii heraldycznej. Zwrócono także uwagę na uskok w ścianie północnej korpusu, poszerzający wnętrze dostępne dla wiernych, co oznaczało odejście od symetrii całego założenia, a także stworzyło możliwość wprowadzenia do wnętrza podpór wspierających więźbę lub drewniany strop. Powstała świątynia, ze względu na swoje rozmiary, zastosowanie nieznanego na tych terenach wcześniej budulca oraz nowych rozwiązań przestrzennych i dekoracyjnych powinna być odczytywana raczej w kategoriach innowacyjności i rozmachu niż ubóstwa i skromności, tradycyjnie kojarzonych z zakonami mendykanckimi. Post-Dominican Church in Poznań, originally named after Saint Dominic, and since 1920 under the care of the Jesuits and dedicated to the Sacred Heart of Jesus and Our Lady of Consolation, is the oldest brick building located on the left bank of the Warta River, and at the same time it is counted among the first seats of the Dominican Order in Poland. The conducted analysis allowed for the formulation of several hypotheses regarding the construction process and the original appearance of the temple. Firstly, it seems certain that the church was erected starting from the presbytery part with the span intended for the rood screen, and in the next phase, perhaps after a short break, the nave was built. This contradicts the popular opinion that the nave of the church, due to its more "archaic" forms, was to be older than the chancel. In addition, the participation in the construction of at least two workshops was indicated – the first of them, responsible for the erection of the chancel and stone architectural details, would also be active in the construction of the Poznań cathedral and would have close ties with the cathedral workshop operating in Wrocław. The builders from this workshop could also take part in the construction of the nave body, as evidenced by the characteristic shape of its windows. The creators of both portals and the ceramic frieze with the heraldic lily motif came from a different circle, associated with the Dominican Order. In the article, attention is also paid to the irregular course of the northern wall of the nave, widening the interior available to the faithful, which meant a departure from the symmetry of the entire complex, and created the possibility of introducing supports of the truss or a wooden ceiling inside. The resulting church, due to its size, the use of previously unknown materials in these areas, and new spatial and decorative solutions should be interpreted in terms of innovation and momentum rather than poverty and modesty, traditionally associated with the Mendicant orders.

W 1226 r. w Sandomierzu, który był wówczas drugim (po Krakowie) najważniejszym miastem Małopolski, powstał klasztor dominikanów. Wkrótce bracia wznieśli kościół św. Jakuba – zdecydowanie nowatorski na owe czasy (ceglany, z bogatą dekoracją ceramiczną i wydłużonym chórem). Najazd tatarski z 1259 roku położył kres funkcjonowaniu osady otaczającej kościół, a w 1286 roku miasto Sandomierz zostało ufundowane w nowym miejscu. Książę Leszek II Czarny przekazał dominikanom bezpieczny teren pod budowę nowego klasztoru w obrębie murów miejskich, ale zakonnicy zamiast się tam przenieść, dobudowali do swojego kościoła wieżę o cechach obronnych. Dopiero w drugiej połowie XIV w. powstał nowy zespół, a jego kościół (pw. św. Marii Magdaleny) uzyskał raczej zachowawcze, nie-mendykanckie formy, nawiązujące do miejscowej kolegiaty. Przez kolejne dziesięciolecia można było zaobserwować niezwykłą sytuację dwóch klasztorów dominikańskich funkcjonujących równolegle w stosunkowo niewielkim mieście. Celem artykułu jest analiza, w jaki sposób zmieniająca się duchowość oraz warunki ekonomiczne i społeczne wpłynęły na funkcjonowanie obu konwentów w ramach struktur miejskich w latach ok. 1200–1500. W pierwszych latach swojej obecności w Sandomierzu zakonnicy mieli poparcie książąt i biskupów, a kościół św. Jakuba był miejscem dwóch znaczących kultów – św. Hiacynta i 49 męczenników. To prawdopodobnie wpłynęło na ich decyzję o pozostaniu w miejscu poza murami miasta, zagrożonym kolejnymi atakami. Z kolei wewnątrz murów miejskich dominikanie musieli zmierzyć się z początkową nieufnością mieszczan, którzy obawiali się utraty cennych gruntów (choć już w XV w. stali się głównymi dobrodziejami klasztoru). Co więcej, wydaje się, że różnice między starym klasztorem, preferowanym przez elity, a jego „mieszczańskim” konkurentem, znalazły odzwierciedlenie w architekturze obu konwentów. In 1226, in Sandomierz, which was then the second (after Cracow) most important town in Lesser Poland, a Dominican convent was founded. Soon, the friars erected a church of St James – definitely innovative at the time (made of bricks, with rich ceramic decorations and an elongated choir). The Tartar invasion of 1259 put an end to the functioning of the settlement surrounding the church and in 1286 the city was moved to a new place. Prince Leszek II the Black gave the Dominicans safe grounds within the city walls for a new cloister but the friars, instead of moving there, added a defensive tower to their church of St James. A new complex was built only in the second half of the 14th century and its church (of St Mary Magdalene) obtained rather conservative, non-mendicant forms, referring to the local collegiate church. For the following decades, an unusual situation of two Dominican convents functioning in parallel in a relatively small city could be observed. The goal of the paper is to analyse how the changing spiritual and social rules and economic conditions influenced the functioning of both convents within urban structures between ca. 1200 and 1500. In the first years of their presence in Sandomierz, the friars had support from princes and bishops, and the church of St James was a place of two significant cults – of St Hiacynth and of 49 martyrs. That probably influenced their decision to remain in the location outside the city walls, threatened by further attacks. At St Mary Magdalene, on the other hand, the Dominicans had to face the initial distrust of the citizens, who feared losing valuable grounds (already in the 15th century though, they became the main benefactors of the convent). Moreover, it seems that the differences between the old monastery favoured by the elites and its “bourgeois” competitor were reflected in the architecture of both convents.