Search

Izbor garantovanog ekološkog protoka koji se ispušta iz akumulacije jedna je od najvažnijih odluka koja mora da se donese pri planiranju akumulacije. u radu se kritički analiziraju metode za određivanje garantovanog ispuštanja koje se koriste u svetu. Na osnovu tih analiza, kao i hidroloških analiza malih voda i morfološko - ekoloških analiza koje su urađene na našim vodotocima, definisana je nova metoda za izbor garantovanog ekološkog protoka. Ovu metodu karakterišu jednostavnost primene, prilagođenost životnim aktivnostima biocenoza u rečnom biotopu, kao i zaštita nizvodnog vodenog ekosistema. Selection of guarantied ecological discharge from reservoir is one of the most important decisions in planning reservoir process. Methods used in the world are analyzed in the paper. On a base of those analyses, as well as hydrological analyses of low water flows and morphological-ecological analyses made for our water flows, a new method for selection of guarantied ecological discharges is defined. The method is easy to apply, it takes in consideration needs of downstream biocenose and it protects down stream water ecosystem.

Jedna od ključnih projektnih odluka pri planiranju akumulacija je koliki garantovani ekološki protok odabrati, kao obavezno ispuštanje iz akumulacije. Na bazi analize metoda koje se koriste u svetu za određivanje tog protoka, kao i na bazi hidroloških analiza malih voda i morfološko - ekoloških analiza koje su urađene na našim vodotocima, definisana je metofda koja se smatra najprikladnijom za izbor garantovanih ekoloških protoka pri planiranju akumulacija u našoj zemlji. Prednosti metode su: (a) jednostavnost primene, jer se zasniva na alanizi mesečnih malih voda, (b) prilagođenost životnim aktivnostima biocenoza u rečnom biotopu (protoci su različiti u toplom i hladnom delu godine), (c) u malovodnim periodima ti protoci su veći od protoka koji bi bili u prirodnom stanju, tako da predstavljaju najdelotvorniju zaštitu vodenih ekosistema. Predlažu se i mere za dispoziciono poboljšanje ispusta (selektivni vodozahvati), kako bi se ostvarili najpovoljniji ekološki uslovi na deonicama reka nizvodno od akumulacija.

Poznavanje dinamičkih procesa koji se odvijaju u akumulacijama i jezerima, u vidu stalnih promena abiotičkih i biotičkih stanja tih akvatorija - izuzetno je važno sa stanovišta planiranja i eksploatacije vodoprivrednih sistema. Zbog toga se u novije vreme radi na sve složenijim matematičkim modelima tih dinamičkih procesa, kako bi se blagovremeno, još u fazi planiranja sistema sa akumulacijama, simuliralo njihovo ponašanje tokom vremena. Osnovni smisao tih simulacija je da se iznađu mere zaštite voda kojima se stanje kvaliteta akumulacije održava u nekim zahtevanim granicama kvaliteta. U radu je prikazan model WASP-GFBG, koji je sada jedan od najpotpunijih i najoperativnijih simulacionih modela za praćenje dinamičkih promena kvaliteta vode u veštačkim jezerima. Model obuhvata pored abiotičkih i ključne biotičke komponente u jezerima. Processes of eutrophication in lakes and reservoirs (abiotic and biotic) are very important in the stages of planning and using water resources systems. That is the main reason for increasing development of mathematical models (MM) of water quality. These models enable successful prediction of reservoir water quality even in system design phases. main advantage of such simulations is ability to provide measures for reservoir water quality protection. Mathematical model WASP-GRFBG is presented in the article. The model includes all relevant abiotic components as well as the main biotic components in the reservoir ecosystem.

Matematički modeli (MM) omogućavaju da se uz odgovarajuće istražne radove vrlo uspešno modelira dinamizam razvoja kvaliteta vode u akumulacijama. Modeli su obuhvatali sve bitne abiotičke komponente (sadržaj kiseonika, temperaturne režime i termičku separaciju, raspored koncentracija neorganskih i organskih komponenti fizičko - hemiskog stanja vode), dok su se u sferi biotičkih komponenti uglavnom zaustavljali samo na fito- i zooplanktonu. Ukoliko se pođe sa stanovišta da se u slučaju ihtiofaune po pravilu radi o usmeravanim, antropogeno vođenim sukcesijama, koje započinju planskim poribljavanjem novih akvatorija, daje se analitički prilaz, uz primenu modifikvanih Lotka - Volterr-ovih jednačina, koji omogućava da se modeliranjem obuhvate i ključne komponente ihtiofaune, čime bi se analiza dinamizma i prognoza ponašanja vodenih ekosistema zaokružili na sve relevantne abiotičke i biotičke komponente. Mathematical models (MM) and adequate investigation works enables successful water quality modeling. These models includes all relevant abiotic components (concentration of dissolved oxygen, temperature regimes and temperature stratification, concentration of organic and inorganic components of physical-chemical water conditions), while the biotic components are present only with fito- and zooplankton. In new reservoir, ichthyofauna mostly undergo man-controlled successions, starting with planned stocking a reservoir with fish. The paper presents analytical approach for mathematical modeling of ichthyofauna and application of Lotka - Volterr's equations.

Radi praćenja procesa koji se odvijaju u akvatorijama vodoprivrednih sistema (akumulacijama, retenzijama) neophodno je modeliranje abiotičkih i biotičkih procesa kojima se prognoziraju akcije, reakcije i koakcije na relaciji biotop  biocenoza  biotop i predviđa razvoj sukcesija. Postojeći spregnuti modeli uglavnom su obuhvatali sve bitne abiotičke komponente (sadržaj kiseonika, temperaturne režime i termičku separaciju, raspored koncentracija neorganskih i organskih komponenti fizičko - hemiskog stanja vode), dok su se u sferi biotičkih komponenti uglavnom zaustavljali samo na fito- i zooplanktonu. Najinteresantnija komponenta vodenog ekosistema - ihtiofauna, po pravilu nije bila obuhvaćena ovim modelima, zbog čega je u ovom radu posebna pažnja posvećena toj komponenti akvatičkog ekosistema i metodama njenog modeliranja. Predicting processes in water storage reservoirs is impossible without complex mathematical models of abiotic and biotic components of aquatic ecosystem. Designed models includes all relevant abiotic components (concentration of dissolved oxygen, temperature regimes and temperature stratification, concentration of organic and inorganic components of physical-chemical water conditions), while the biotic components are present only with fito- and zooplankton. The most interesting component of aquatic ecosystem - ihtiofauna, usually is not incorporated in these models. In that reason the analytical approach for mathematical modeling of ihtiofauna is specially emphasized in the paper.

Nasuta brana "Grlište", izgrađena od kamenog nabačaja sa uzvodnim betonskim ekranom, nalazi se uzvodno od sela Grlište, a služi za snabdevanje vodom grada Zaječara. Evakuacija velikih vode ostvaruje se "baterijom šahtnih preliva" i temeljnim ispustom. Prelivni objekti hidraulički su rastavljeni na šest linijskih preliva koji nemaju iste uslove formiranja strujne slike, pa će svaki od njih imati različite kapacitete, iako su geometrijski isti. Zbog složenih uslova strujanja u svakom od tri odvodna tunela (po dva linijska preliva se spajaju), javiće se složeno vrtložno strujanje, sa dodatnim problemom u jednom od tunela, u koji se uključuje temeljni ispust, a za koji je predviđeno da radi i pri prelivanju velikih voda. Složena geometrijska forma prelaska dva linijska preliva (postavljenih jedan naspram drugog) u vertikalni šaht, a zatim u kružni odvodni tunel, izaziva hidraulički složeno strujanje, koje se može rešiti samo na hidrauličkom modelu. Taj model, nažalost, nije urađen u fazi projektovanja brane, te je objekat i izveden sa više ozbiljnih hidrauličkih nedostataka. Projektant je predvideo ovazdušavanje prelivnog mlaza na dva mesta: odmah iza krune preliva i iza vertikalne krivine na prelazu u horizontalni tunel. Ovakvo ovazdušavanje dodatno otežava rešenje strujanja, pošto se javlja tečenje dvofaznog toka pre suženog hidrauličkog preseka, koji definiše propusnu moć preliva. Konveksna strana vertikalne krivine nije oslobođena vertikalnog mlaza, pa time ni velikih podpritisaka koji izazivaju pojavu kavitacije. Hidraulički suženi presek ima oblik elipse (380 / 500 cm, veća osa je horizontalna) iz koga se difuzorom prelazi na kružni presek odvodnog tunela prečnika 500 cm. Odvodni tuneli izvedeni su sa horizontalnom krivinom koja dodatno otežava proračune, pogotovo sa izvedenim prelazom na početku tunela, koje izaziva pojavu spiralnog kretanja vode pri većim brzinama. Floodwater evacuation for rock-fill dam "Grlište", whose main purpose is water supply of Zaječar town, is performed by construction of "battery of shaft spillways" and bottom outlet. The spillway structure consists of six line spillway (two spillways take water to one vertical shaft). The spillways have different capacities, although they are geometrically the same, because of the different conditions of flow streamlines. Described problematic is presented in the paper, as well as the conditions for flow formation in other elements of evacuation structure. Problems with cavitation and ways for its prevention are specially emphasized.

U radu se razmatra problematika osmatranja i praćenja sistema 'brana - akumulacija', sa posebnim osvrtom na praćenje i ocenu kvaliteta vode u akumulacijama. Analiza sadašnjeg stanja pokazala je da opisana problematika kod nas nije adekvatno tretirana, zbog čega se pristupilo izradi univerzalnog softvera Informacionog sistema za osmatranje i praćenje sistema 'brana - akumulacija'. U radu je opisan ovaj informacioni sistem, koji zajedno sa pooštravanjem zakonske regulative treba da doprinese povećanju operativnosti i pouzdanosti svih aktivnosti vezanih za osmatranje brana i praćenje i ocenu kvaliteta vode u akumulacijama. Rad se o novom softveru, koji se može, uz odgovarajuće adaptacije, koristiti za sve tipove brana i akumulacija. In the context of observation and monitoring the 'dam - reservoir' system, water quality monitoring and assessment is particularly emphasized. A survey of the current situation shows that in our country this issue is not adequately dealt with. Thus, a unified information system for the observation and monitoring the dam - reservoir system is proposed and described in the paper. Such an information system, sustained by more rigorous legal regulations, would increase the operational efficiency and reliability of all activities related to the observation of dams and the assessment of water quality in the reservoirs. The new software, which is being developed, will be applicable for all types of dams and reservoirs.

Slučajevi kada voda prelazi iz burnog u miran režim tečenja, kao i načini umirenja vode u tim režimima, sa hidrauličkog stanovišta su veoma interesantni problemi. U radu su razmatrane najčešće korišćene konstrukcije za umirenje vode, bučnice i slapišta. Date su metode za hidraulički proračun tih konstrukcija. Posebno je istaknuta potreba njihovog modelskog ispitivanja, kao i problema koji su se javili na nekim izvedenim branama. Occurrences when water passes from peaceful to turbulent regime of flow, and ways for its pacification are very interesting problems from hydraulic point of view. Constructions that are most often used, stilling basins and their different types, are presented in the paper, as well as the methods for their hydraulic evaluation. Necessarily of model examination and problems on some build dams are specifically emphasized.

U radu je izložena osnovna koncepcija dve nove metodologije za tretiranje neizvesnosti: teorije rasplinutih (fuzzy) skupova i neuralnih mreža. Razmatrene su mogućnosti primene ovih metodologija za rešavanje zadataka planiranja i upravljanja u vodoprivredi. Problemi neodređenosti i nepreciznosti, koji se često sreću pri rešavanju hidrotehničkih problema, mogu se prevazići primenom i ovih pristupa. Posebno su istaknute prednosti korišćenja kombinovanih neuro - fazi sistema, koji ispoljavaju najbolje osobine obe metodologije. Rad je metodološkog karaktera, tako da prokazane fazi veličine za klase vodotoka imaju ilustrativan značaj. The basic concept of two methodologies fuzzy set theory and neural networks is presented in the paper. The possibility of their application in solving problems of planning in water resources management are reviewed. In water resources planning for systems with uncertainties, approach of soft modeling is more suitable then classical set theory. Advantages of hybrid neuro - fuzzy systems, that capture the best of both methodologies, is specially emphasized in the paper. The fuzzy sets for water quality classification has illustrative importance, because of the methodological character of the paper.

Kvalitet vode neophodno je pratiti u svim akumulacijama, a u slučaju akumulacija koje služe za snabdevanje vodom naselja, posebno je značajno. Da bi podaci o kvalitetu vode, tj. o koncentracijama određenih parametara bili brže i lakše dostupni svim potencijalnim korisnicima i da bi se podaci brže obradili i kontrolisali, formiraju se dva modula: 1) baza podataka i 2) informacioni sistem za osmatranje brana i praćenje kvaliteta vode u akumulacijama. Ova dva modula su sastavni delovi Vodoprivrednog informacionog sistema Srbije (VISS-a), čiji razvoj je u toku. U radu se daju metodološke postavke dva navedena sistema, koji će delovati spregnuto, u cilju što operativnijeg praćenja stanja kvaliteta vode u akumulacijama i donošenja odluka. Water quality observation is an important task which must be performed at every reservoir, especially at those whose water is used for water supply. In the purpose of easier and faster entering to storied data, for all potential users, and in the purpose of performing faster verification and handling data, two models are designed: 1) data base and 2) information system for dam observation and water quality management. These two models are parts of the Information system of Serbia for water resources management, who is in development. Methodological bases of those two systems are presented in the paper.

Osnovni preduslov za implementaciju ocene bezbednosti visokih brana (OBVB) na teritoriji neke države je precizno definisanje neprekidnog procesa praćenja njihovog ponašanja, uvođenje informatike u ovaj proces i mobilisanje svih učesnika u njemu. Pojam "proces" podrazumeva sve aktivnosti, počev od izrade projekta osmatranja, preko njegove realizacije, obrade podataka, prezentacije rezultata, njihove analize i interpretacije, do ocene stanja osmatranja brana i njihove bezbednosti. Pojam "informatika" obuhvata Baze Podataka (BP), Baze Znanja (BZ) i Generatore Zaključaka (GZ), koje treba oformiti za zvaku visoku branu, pri čemu ih treba međusobno povezati za celu teritoriju Države. Pojam "učesnik" obuhvata: (1) Korisnike brana i njihove asocijacije; (2) Specijalizovane organizacije za osmatranje, obradu i prezentaciju rezultata osmatranja, njihovu analizu i interpretaciju, kao i ocenu stanja osmatranja i bezbednosti visokih brana; (3) Izvršne organe Države, nadležne za bezbednost brana i (4) Kompetentne institucije za stručnu kontrolu rezultata osmatranja, koju vrše za račun Države. U radu je prikazan specifičan i originalan način prevazilaženja odredjenih teškoća, koje se odnose na konkretne uslove vezane za stanje u oblasti bezbednosti brana, koji ovu materiju svrstavaju u tzv. "fuzzy" problematiku, za čije rešavanje nije pronadjen adekvatan uzor ni u domaćoj, ni u medjunarodnoj literaturi. U tom kontekstu je uveden uslovan naziv "Operatori Ekspertnog Sistema" (OES), koji obuhvata: (1) Rizike rušenja brana, od-nosno ugrožavanja bezbednosti nizvodnih područja; (2) Podelu ugroženosti na posrednu i neposrednu i njihove medjusobne veze; (3) Parametre, indekse i stepene posredne ugroženosti; (4) Intenzitete, indekse, stepene i pouzdanost ocene neposredne ugroženosti. Vrednovanje posredne ugroženosti i faktora pouzdanosti ocene neposredne ugroženosti je rešeno prostim zbrajanjem realnih indeksa, bez formalnog ulaženje u materiju ekspertnih sistema. Baza znanja za ocenu neposredne ugroženosti ovog ekspertnog sistema je kreirana korišćenjem tripleta (tria) objekat - atribut - vrednost, pri čemu je kao atribut uzeto "prekoračenje" unapred odredjenih pragova vrednosti rezultata osmatranja, koji predstavljaju objekte, a vrednosti atributa prekoračenje su definisane kao "sumnja", "upozorenje" i "opasnost", uz dopunski uslov uvažavanja dejstva ekstremnih spoljnih uticaja samo za vrednost "upozorenje". U narednoj fazi razvoja ovog ekspertnog sistema planira se izrada korisničkih verzija relacionih baza podataka za svaku visoku branu i njihovo ažuriranje od strane korisnika. Nakon povezivanja računara svih učesnika u procesu upravljanja bezbednošću visokih brana, biće mogućeno upravljanje bezbednošću visokih brana u realnom vremenu, što danas nije moguće, već se sa ocenom bezbednosti kasni više od godinu dana. The basic condition needed for implementation of Dam Safety Evaluation (DSE) on the territory of one State is the defining of a continuous process of monitoring their behavior during operation, involving the information technology in this process and mobilization of all participants to take part in it. The "Process" comprises all activities, starting from the dam observation design, its implementation, data processing and results presentation, analyzing and interpreting the results obtained, terminating with the evaluation of the state of dam observation and its safety. The "Information technology" involves Data Bases (DB), Knowledge Bases (KB) and Inference Engines (IE), whereas each of them has to be made for each large dam and they have to be mutually related for the whole State territory. The "Participant" includes: (1) Dam Owners and their associations; (2) Specialized Companies for dam monitoring, processing and presentation of observation results, their analysis and interpretation, as well as for evaluation of the dam monitoring state and its safety; (3) Executive Authority of the State, in charge for dam safety on its territory, and (4) Competent institution for checking the results of dam monitoring process, engaged by the State. The paper deals with the specific and genuine way of overcoming specific difficulties related to real conditions of evaluation of dam safety, leading this subject towards the "fuzzy" problems. For solving such problem, no ade-quate methods were found neither in local, nor in foreign periodicals. The so-called "Expert System Operators" (ESO) were introduced, involving the following new expressions: (1) Dam Failure Risks, i. e. the Downstream Regions Hazards; (2) Fragmentation of hazard into two categories, "Indirect" and "Direct" one; (3) Parameters, indices and rates of indirect hazard, and (4) Intensities, indices, rates and confidence factor of direct hazard evaluation. The valorization of indirect hazard and confidence factor of direct hazard evaluation was performed by summation of actually existing indices, without formal application of the expert system theory. The knowledge base for evaluation of direct hazard was created using the "Object - Attribute -Value" triplets, where the Attribute was defined as "exceeding" the specified values of monitoring results, representing the Objects, and the Attribute values were in advance prescribed as: the "doubt", "warning" and "danger". In cases where the "warning" exists, the additional conditions of extreme external loading were introduced. In the next stage of this expert system, the development of the "user versions" of data bases, knowledge bases and inference engines is planed for each existing dam. After netting the computers of all participants in the process of dam safety managing in the unique network, the real time managing of dam safety in the State will be enabled.

Godina 1996. je dvostruko jubilarna za građevinarstvo Srbije. Prošlo je 150 godina od osnivanja (1846) prve inženjerske škole u Srbiji, na kojoj je prvi put započeta visokoškolska nastava građevinarstva u Srbiji. U članku, koji ima karakter jubilarnog uvodnika (editorial), daje se prikaz hronologije razvoja studija građevinarstva. Drugi jubilej je vezan za najstariji objekat koji su srpski neimari sagradili na teritoriji sadašnje Srbije. To je crkva sv.Petra i Pavla kraj Novog Pazara, čiji je centralni deo, još uvek sačuvan, sagrađen u zadnjoj deceniji IX veka. Znači, pre 1.100 godina. Daje se prikaz tog objekta, koji predstavlja najstariju očuvanu građevinu u Srbiji. 1996. year is a double anniversary for Serbian civil works. For that reason this article has a character of anniversary editorial article. First anniversary is 150 years of Civil Engineering School in Serbia. Therefore, development of civil engineering studies is presented historically in the article. Second anniversary relates to the oldest construction made by Serbian builders at the territory of nowadays Serbia. It is the Sent. Peter's and Paul's church, near Novi Pazar, 1100 years old. Its central part, was build in the last decade of IX century and is still preserved. That oldest preserved construction in Serbia is presented in the article.

U radu se razmatra mogućnost primene metode stabla otkaza za praćenje pouzdanosti složenih hidrotehničkih sistema. Daju se principi formiranja stabla otkaza, a zatim se analitički aparat Teorije pouzdanosti povezuje sa ovom metodom, korišćenjem elementarnih pravila Bulove algebre. Preporučuje se da se za sve složene hidrotehničke sisteme još u fazi projektovanja formiraju grafovi stabla otkaza, kako bi se unapred definisale slabe tačke sistema i našla odgovarajuća rešenja za njihovo ojačavanje u pogledu pouzdanosti funkcionisanja. This article deals with application of the fault tree concepts and technique to reliability analysis of water resources systems. Many aspects of the probabilistic effectiveness of water resources system (Operational readiness, assignment reliability, functional suitability) were analysed in Introduction. This three categories of the probabilistic effectiveness can be defined shortly by posing the following three questions: (1) Is water resources system ready for operation, when it is expected to function? (2) Will the system function normally for a given time period, if the answer to the first question was positive? (3) Can the system fulfil the required goals if the answer to the first two questions were positive? Concepts and techniques of fault tree analysis, and basic principles and a formal methodology for fault tree graphics construction of WRS is shown in chapter two. Chapter three systematise certain principal categories of reliability theory, used in WRS planning: reliability and unreliability functions, failure density function, failure - rate function , mean time between failures (MTBF), reliability and availability of restorable systems, repair rate , stationary coefficient of availability A, etc. Methods of the utilisation of fault tree graphics (Boolean indicated cut sets) for quantification of the reliability functions, failure - rate functions, MTBF, availability functions are presented. Some interesting example of fault tree construction and calculation of reliability of complex WRS is considered.

U radu se razmatra mogućnost primene teorije rasplinutih (fuzzy) skupova za prevazilaženje problema neodređenosti u nekim zadacima zaštite kvaliteta voda. Time se u taj važan segment vodoprivrednog planiranja uvodi tz. meko modeliranje / računanje (soft modelling) koje je mnogo primerenije sistemima sa neodređenostima koje se moraju postupno prevazilaziti tokom planiranja sistema i upravljanja njima. Rad ima za cilj da podstakne sagledavanje primene tog novog, fazi pristupa u zaštiti voda. The possibility of fuzzy set theory application in water quality management is presented in the paper. This approach of soft modelling in water resources planning, is more suitable for systems with uncertainties. It has to be applied in designing and management of water resource systems. The main task of the article is to stimulate application of this new, fuzzy approach in water resources management.

U radu je prikazan specifičan i originalan način prevazilaženja odredjenih teškoća, koje se odnose na konkretne uslove vezane za stanje u oblasti bez-bednosti brana u Srbiji, koji ovu materiju svrstavaju u tzv. "fuzzy" problematiku. U tom kontekstu je uveden uslovan naziv "operatori ekspertnog sistema", koji obuhvata: (1) Rizike rušenja brana; (2) Podelu ugro-ženosti na posrednu i neposrednu; (3) Parametre, indekse i stepene posredne ugroženosti; (4) Inten-zitete, indekse, stepene i pouzdanost ocene nepo-sredne ugroženosti. Metodologije vrednovanja posred-ne i neposredne ugroženosti razvijene su primenom simbolskog programiranja u paketu ACCESS 2.0, u vidu "pilot" verzija. The paper deals with the specific and genuine way of overcoming some difficulties related to real conditions of evaluation of dam safety in Serbia, leading this subject towards the "fuzzy" problems. The so-called "expert system operators" were introduced, involving the following new expressions: (1) Dam failure risks; (2) Decomposition of hazard into two categories, "indirect" and "direct" one; (3) Para-meters, indices and rates of indirect hazard, and (4) Intensities, indices, rates and confidence of direct hazard evaluation. Valorization methods of direct and indirect hazard were developed using symbolic programming within ACCESS 2.0 package, as "pilot" versions only.

Šehtni preliv je, sa hidrauličke tačke gledišta, veoma složen i interesantan objekat, koji služi za evakuaciju velikih voda kod nasutih brana. U radu je prikazana metodologija proračuna šahtnog preliva. Posebno je ukazano na povezanost i hidrauličku zavisnost pojedinih elemenata, kao i na neophodnost modelskog ispitivanja kojima se moraju proveriti određene veličine i pojave. Shaft spillway is, from hydraulic point of view, very complex and interesting structure for flood wave release for filled dams. The paper presents methodology of shaft spillway calculation. Joining and hydraulical interdependence is particularly pointed. Necessarily of model examination of some values and phenomenas is also emphasized.

Razmatra se ekspertni sistem (ES) za podršku odlučivanju u procesu ocenjivanja bezbednosti brana u Srbiji. Cilj ES, koji će se oslanjati na odgovarajući informacioni sistema (IS) je da se pomogne Donosiocima odluka da vrlo operativno donose odluke u domenu bezbednosti brana - počev od ocena njihove bezbednosti, pa do utvrđivanja mera koje treba preduzeti da bi se bezbednost brana održavala na zahtevanom visokom nivou. The state of the observation and safety evaluation of large dams at the territory of Serbia is analyzed. The need for the development and method for creation of an Expert system, which would involve at the uttermost competent and operative manner all relevant activities on observation and safety evaluation of dams, is also explained.

Realizacija sve većeg broja akumulacija, sa velikim relativnim zapreminama, otvorio je pitanje sa vrlo važnim vodoprivrednim i ekološkim implikacijama: koliki treba da budu garantovani protoci nizvodno od brana i akumulacija i kakva mora da bude dinamika njihovog ispuštanja. Autori se u radu bave problemom kvantificiranja garantovanih ispuštanja iz akumulacija, kritički razmatrajući praksu u svetu i kod nas. Posebno se razmatra uloga akumulacija u poboljšavanju ekoloških uslova na deonicama reka nizvodno od brana, ukoliko se garantovani protoci tretiraju kao dinamička kategorija. Predlažu se i odgovarajuće mere dispozicionih poboljšanja pratećih organa na branama, kako bi se omogućila realizacija što boljih stanja kvaliteta u vodenim ekosistemima nizvodno od brana.

Na nizu vodotoka, posebno onih manjih, koji protiču kroz okruženje koje treba očuvati ili revitalizovati, kao protivteža klasičnim i radikalnim regulacionim radovima - koji se često svode na kanalisanje malih vodotoka, sa degradacijom biodiverziteta - moguća je tz. naturalna regulacija vodotoka. U radu se sistematizuju bazni principi naturalne regulacije vodotoka, a zatim se posebno razmatraju efekti takvog načina regulacije na očuvanje kvaliteta vode u rekama i drugim vodenim ekosistemima. Daju se primeri naturalnih regulacija i razmatraju problemi njihove realizacije i uklapanja u ekološko okruženje. Poseban akcenat se daje aspektima poboljšanja kvaliteta vode i očuvanja i poboljšanja raznovrsnosti vodenih ekosistema.

Razmatraju se tri ključne kategorije sigurnosti vodoprivrednih sistema: obezbeđenost sistema, pouzdanost zadatka i operativna gotovost. Definiše se sigurnost složenih vodoprivrednih sistema raznih konfiguracija. Posebno se razmatraju metode alokacije pouzdanosti na pojedine podsisteme / čvorove složenog sistema u fazi njihovog projektovanja. Analiziraju se tendencije rasta pouzdanosti i načini njihovog ostvarivanja. Daje se primer poboljšanja sigurnosti regionalnog vodovodnog sistema, određenim izmenama konfiguracija. Napokon, definiše se zadatak optimizacije sigurnosti složenih vodoprivrednih sistema. Reliability of complex water resource system is considered, emphasizing the reliability allocation problem. The reliability optimization problem is defined. An example of improving reliability of regional water-supply system is presented.

U radu je obrađena problematika matematičkog modeliranja ekoloških procesa u jezerima i akumulacijama. Prikazani su principi matematičkog modeliranja najbitnijih fizičkih, hemijskih i bioloških procesa koji utiču na kvalitet vode u jezeru. Izvršena je podela modela kvaliteta vode i prikazan je postupak pripreme ulaznih podataka. Programom WASP4 modeliran je kvalitet vode u akumulaciji Vitman. Ispitivani su efekti smanjenja koncentracije zagađenja u reci Mlavi i njenim pritokama na kvalitet vode u akumulaciji. Mathematical modelling of water quality in lakes and reservoirs is considered. The principles of mathematical modelling of main physical, chemical and biological processes that affect water quality are presented. The classification of water quality models, and process of preparing input data are given. Water quality in reservoir Vitman is simulated by WASP4 modelling program. The effects of reducing pollution concentration in river Mlava and tributaries on water quality in reservoir are examined.