Search

Der Artikel beschäftigt sich mit deutschen Entlehnungen des lexikalischen und semantischen Feldes "Küche". Kochkunst. Essen" in den ukrainischen Dialekten der Unterkarpaten als Ergebnis einer langen Deutsch-ukrainische kulturelle und interlinguale Kontakte in der Region., The article deals with the German Borrowings of the lexico-semantic field “Kitchen. Culinary. Food” in Ukrainian subdialects of Transcarpathia at a result of lasting German-Ukrainian cultural and interlanguage contacts on the territory of the region., У статті йдеться про німецькі запозичення лексико-семантичного поля “Кухня. Кулінарія. Продукти харчування” в українських говірках Закарпаття як результат тривалих німецько-українських культурних та міжмовних контактів на теренах краю.

The subject of the article is the name of an old dish made of water and bread, registered in the Silesian dialects as warmuszka. The purpose of the article is to discuss the etymology of the name and to show how the name functioned in comparison with other terms for bread soup in the old general Polish lanquage and the dialects. Material research revealed that the most likely source of the name warmuszka is Middle Upper German form warmuos adopted through the Czech language in various forms (farmuszka, framuszka, faramuszka, warmuz) and adapted to the Polish language, eventually.

Artykuł stanowi prezentację staropolskiego słownictwa związanego z pieczywem w głównej mierze na podstawie materiału wyekscerpowanego ze Słownika pojęciowego języka staropolskiego z pola semantycznego oznaczonego numerem 2.2.8.1.4. Mąka, kasze, pieczywo, ciasta, ciastka, obejmującego 90 jednostek, w tym 77 rzeczowników, 6 czasowników i 7 przymiotników, ale także uzyskanego w wyniku własnych badań. Struktura konceptualna wyznaczonego pola obejmuje 11 kategorii leksykalno-semantycznych, a wśród nich: nazwy pieczywa (40 jednostek), nazwy ciast i ciastek (13 jednostek), kształtów i części poszczególnych wyrobów piekarniczych (10 jednostek), surowców do wyrobów piekarskich - nazwy mąki (8 jednostek), nazwy kasz (6), miejsc związanych z pieczeniem (6), czynności i procesów (4), narzędzi i naczyń (3), , nazwy dodatków (2), nazwy cech wyrobów piekarniczych (13), nazwy osób trudniących się wypiekiem (3), nazwy opłat, danin związanych z wypiekiem pieczywa (2) - łącznie 110 jednostek. Materiał ten został poddany oglądowi przeanalizowany pod kątem typów źródeł, z których został wyekscerpowany (307 poświadczeń dla poszczególnych leksemów z tego pola w Słowniku staropolskim, w tym 200 cytatów z tekstów biblijnych, 41 - prawnych, 66 - innych świeckich), rzutujących na wyniki badań historycznojęzykowych, ale przede wszystkim został poddany analizie etymologicznej, słowotwórczej i semantycznej na tle istotnych zjawisk kulturowych i społecznych w okresie staropolskim. The article is a presentation of the Old Polish bread-related vocabulary mainly on the basis of the material extracted from the Conceptual Dictionary of the Old Polish Language from the semantic field marked with number 2.2.8.1.4. Flour, cereal, bread, cakes, biscuits, including 90 units, including 77 nouns, 6 verbs and 7 adjectives, but also obtained as a result of my own research. The conceptual structure of the designated field includes 11 lexical-semantic categories, including: names of bread (40 units), names of cakes and pastries (13 units), shapes and parts of individual bakery products (10 units), raw materials for bakery products - names of flour (8 units), names of groats (6), places associated with baking (6), activities (4), tools and utensils (3), names of additives (2), names of the characteristics of bakery products (13), names of people who are (3), names of fees, levies related to baking bread (2) - 110 units in total. This material was reviewed in terms of the types of sources from which it was excerpted (307 credentials for individual lexemes from this field in the Old Polish Dictionary, including 200 quotations from biblical texts, 41 - legal, 66 - other secular), affecting the results of historical-linguistic research, but above all an etymological, word-formation and semantic analysis against the background of significant cultural and social phenomena in the Old Polish period.

Artykuł jest studium leksykologicznym jednostki giejślic notowanej w Słowniku staropolskim i na jego podstawie Słowniku pojęciowym języka staropolskiego, powtórzonej w Słowniku polszczyzny XVI w., występującej ponadto jedynie u Knapiusza w dziele Thesaurus polono-latino-graecus seu promptuarium lingua Latinae et Graece; jednostki opatrzonej w Kartotece SStp komentarzem: „Wyraz być może niemiecki”, oznaczający ‘żur lub kisiel, polewkę z zakwaszonych otrąb żyta’. Autorka, sięgając głównie do literatury niemieckiej językoznawczej i historyczno-kulturowej (brak w zasadzie opracowań polskojęzycznych na ten temat), stara się odpowiedzieć na trzy zasadnicze pytania: czym był giejślic, co to za potrawa staropolska, czy wyraz ten jest rzeczywiście germanizmem, jaka jest w ogóle jego etymologia oraz czy giejślic, żur i kisiel to tożsame potrawy. Efektem tych poszukiwań językoznawczo-historycznych jest prawdopodobnie ogólnosłowiański, a potem również staropolski leksem kisielica, nienotowany w SStp, a zapożyczony przez Niemców w postaci leksemu geislitze z wariantami graficzno-fonetycznymi: geysslitz, giselitz, geislitz, geislaz, geislazn, geesliz, przejęty następnie przez język polski w postaci leksemu giejślic, oznaczającego potrawę nieco inną jednak niż żur i kisiel. Źródłem zaś frazeologizmu siódma woda po kisielu nie są – jak w wielu opracowaniach – popłuczyny w naczyniu po kisielu, ale fakt, że ów kisiel gotowano kilka razy, dolewając do starego zakwasu wodę, rozrzedzano więc ów kisiel kilkakrotnie. The article is a lexicological study of a giejślic unit listed in the Słownik staropolski and on its basis Słownik pojęciowy języka staropolskiego, repeated in the Słownik polszczyzny XVI w., and also found only in Knapius in the work Thesaurus polono-latino-graecus seu promptuarium lingua Latinae et Graece; the unit with the comment in the Kartoteka SStp: "The word maybe German", meaning 'sour soup or jelly, a soup made of acidified rye bran'. The author, referring mainly to German linguistic and historical-cultural literature (there are generally no Polish-language studies on this subject), tries to answer three basic questions: what was Giejślic, what is an Old Polish dish, is this word really Germanism, what is it? in general its etymology and whether Giejślic, sour soup and jelly are identical dishes. The result of these linguistic and historical searches is probably the all-Slavic and later also the Old Polish dialectism of kisielica, not listed in the SStp, and borrowed by the Germans in the form of the geislitze lexeme with graphic and phonetic variants: geysslitz, giselitz, geislitz, geislaz, then geislazn, takeover, Polish in the form of the lexeme Giejślic, meaning a dish slightly different, however, than sour soup and jelly. The source of the phraseology seventh after jelly is not - as in many sources - the washings in the jelly dish, but the fact that the jelly was boiled several times, adding water to the old leaven, so the jelly was thinned several times.

Tekst dotyczy współczesnego funkcjonowania zróżnicowanego regionalnie słownictwa odnoszącego się do potraw i ich przygotowywania: cech charakterystycznych tego zbioru oraz jego obecności w sferze publicznej, mediach i działaniach promocyjnych. Autorka skupia się na nieco mniej eksplorowanym obecnie przez badaczy i użytkowników polu przyrządy kuchenne i dokładnie analizuje słowo chochla, skonfrontowane ze współfunkcyjnymi łyżka wazowa, warząchew i in. - opisuje zmiany znaczeniowe i geograficzne, jakim ono uległo w ciągu minionego stulecia, oraz towarzyszące im zmiany społeczno-kulturowe. Zjawiska te ukazane zostały na tle współczesnych publicznych dyskursów i działań regionalistycznych, w których leksyka kulinarna odgrywa znaczącą rolę jako wyraz swoistości, składowa tożsamości i kulturowego dziedzictwa. This article concerns the modern usage of regionally diverse vocabulary related to cuisine and food preparation: the distinctive features of this lexicon and its presence in the public sphere, media, and promotional activities. The author focuses on the field of kitchen utensils, currently slightly less studied by researchers and speakers, and closely analyses the term chochla, contrasted with the co-functional łyżka wazowa, warząchew, etc. - she describes the semantic and geographical changes which the term has undergone in the last century, as well as the accompanying sociocultural changes. The abovementioned phenomena are presented in the context of contemporary public regional discourses and activities, in which culinary lexis plays a significant role as both an expression of specificity and a component of identity and cultural heritage.

Artykuł stanowi prezentację źródeł do dziejów leksyki kulinarnej Krakowa, podzielonych na poszczególne typy: właściwe teksty kulinarne (przepisy i zbiory przepisów) - zwarte (książki kucharskie) i receptury rozproszone, następnie skorowidze, księgi handlowe, księgi adresowe, dalej dokumenty cechowe, reklamy sklepowe, cenniki, prospekty, druki ulotne i reklamowe, po nich kalendarze i informatory, kolejno cracoviana (pamiętniki, wspomnienia, publicystyka z epoki), wreszcie różnego typu opracowania. The article is a presentation of sources for the history of the culinary lexis of Krakow, divided into individual types: proper culinary texts (recipes and recipe collections) - compact (cookbooks) and scattered recipes, then indexes, trade books, address books, further guild documents, shop advertisements, price lists, brochures, leaflets and advertisements, then calendars and guides, then cracoviana (diaries, memories, periodical journalism), and finally various types of studies.

У раду се представља лексичка грађа из тематске области под називом Млеко, млечни производи и јела са млеком која је забележена у селу Ровни у Ваљевској Подгорини. На основу теорије семантичких поља врши се лексичко- семантичка анализа прикупљеног материјала. У раду се дају и општије творбене напомене у вези са корпусном грађом и приказује се тренутна употребна и језичка вредност одређених лексема, будући да је технолошки напредак, као један од најважнијих чинилаца привредног развоја државе, допринео да многе традиционалне реалеме изађу из употребе, па се, следствено томе, и лексеме које их именују повлаче на периферију лексичког система и живе једино још у сећању најстаријих представника сеоске средине. Осим тога, на неким местима се указује на то које су лексеме спецификоване само за тематику у вези са појмом млеко, а које имају употребну функцију и ван испитиване тематске области. Функционисање забележеног лексичког материјала у контексту потврђује се неколиким дијалекатским текстовима, приложеним на крају рада. The paper presents lexical material from the semantic area „Milk, milk products and milk meals” recorded in Rovni village in Valjevska Podgorina. The lexical- semantic analysis of the collected material is based on the theory of semantic fields. The paper also gives more general notes about the formation of some lexemes from the analyzed corpus and presents the current use and linguistic value of certain lexemes in contemporary Serbian language, because technological advances, as one of the most important factors in the economic development of the country, had many traditional realms come out of use, and consequently, the lexemes that denote them are moved to the periphery of the lexical system and live only in the memory of the oldest natives of the rural area. Besides that, the paper also indicates which lexemes have been specified only for the topic related to the term milk and which have a useful function outside the topic area examined. The functioning of the recorded lexical material in context is confirmed by dialect texts given as an appendix at the end of the paper.

Предмет истраживања у овом раду јесте лексика кулинарства у савременом српском књижевном језику, представљена сегментом који се односи на називе јела, као највећу и најзначајнију тематску групу кулинарске терминологије. Циљ истраживања јесте да се утврде место и статус те лексике у савременом српском књижевном језику. У уводној целини рада, формулисани су предмет и циљ истраживања, представљен је корпус и дат је преглед важнијих досадашњих проучавања која представљају допринос теми. Лексички фонд који се односи на кулинарство формира посебну терминологију из једне од сфера свакодневног живота. Овај сегмент лексикона српског језика можемо посматрати и као терминологију одговарајуће струке, а управо повезаност сфера струке и свакодневног живота представља особеност наведеног терминолошког система и његових јединица... This thesis deals with the culinary lexis in contemporary Serbian literary language, which is represented by the segment related to the names of the dishes, as the broadest and most significant thematic group of culinary terminology. The aim of this research is to define a place and status of the said lexis in contemporary Serbian literary language. The introductory part presents the subject and aim of the research, the corpus and an overview of relevant references which have contributed to the study of this topic. The lexical fund related to cooking forms a specific body of terminology from one of the domains of everyday life. This segment of the Serbian lexicon may also be regarded as a type of specialized terminology of the corresponding profession, and that link between a profession and everyday life is what makes this terminological subsystem unique...

This text analyses the lexemes which, in their basic meaning, belong to the culinary lexis, as well as phraseological phrases making use of culinary lexis and imaging, co-creating the semantic space of the notion kłopot (trouble). In deliberations on the notion kłopot in culinary categories, the phenomena of profiling, semantic motivation and phraseological innovation were covered among other things.