[GL/ES/PT] Bibliografía/Bibliografia Amela Valverde, C. (2006) Triunfos en Hispania a finales de la República (36-27 a. C.). Iberia, Vol. 9, pp. 49-61. Arias Vilas, F., Bastos Bernárdez, D., Durán Fuentes, M. C., and Varela Arias, E. (2013) Museo do Castro de Viladonga. Castro de Rei-Lugo. Santiago de Compostela, Xunta de Galicia, Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria. Balboa Salgado, A. (1996) Gallaecia nas fontes clásicas. Santiago de Compostela, Universidade de Santiago de Compostela. Baptista, A. M. (1997) Arte Megalítica no Planalto de Castro Laboreiro (Melgaço, Portugal e Ourense, Galiza). Brigantium, Vol. 10, pp. 191-216. Bellón Ruiz, J. P., Rueda Galán, C., Lechuga Chica, M. Á., and Moreno, M. I. (2016) An archaeological analysis of a battlefield of the Second Punic War: The camps of the battle of Baecula. Journal of Roman Archaeology, Vol. 29, pp. 73-104. Bernardini, F., Vinci, G., Horvat, J., De Min, A., Forte, E., Furlani, S., Lenaz, D., Pipan, M., Zhao, W., Sgambati, A., Potleca, M., Micheli, R., Fragiacomo, A., and Tuniz, C. (2015) Early Roman military fortifications and the origin of Trieste, Italy. Proceedings of the National Academy of Sciences. Berrocal-Rangel, L., Paniego Díaz, P., Ruano, L., and Manglano Valcárcel, G. R. (2017) Aplicaciones LiDAR a la topografía arqueológica: El Castro de Irueña (Fuenteguinaldo, Salamanca). Cuadernos de prehistoria y arqueología, Vol. 43, pp. 195-215. Blanco-Rotea, R., Costa-García, J. M., Fonte, J., Gago, M., and Gonçalves, J. A. (2016) A Modern Age redoubt in a possible Roman camp. The relationship between two defensive models in Campos (Vila Nova de Cerveira, Minho Valley, Portugal). Journal of Archaeological Science: Reports, Vol. 10, pp. 293-308. Bolado del Castillo, R., Fernández Vega, P. Á., and Callejo Gómez, J. (2010) El recinto fortificado de El Pedrón (Cervatos, Cantabria), los campamentos de La Poza (Campoo de Enmedio, Cantabria) y el castro de Las Rabas (Cervatos, Cantabria): un nuevo escenario de las Guerras Cántabras. Kobie. Serie Paleoantropología, Vol. 29, pp. 85-108. Caamaño Gesto, J. M. and Fernández Rodríguez, C. (2002) Novedades sobre el campamento romano de Cidadela (Sobrado dos Monxes, A Coruña). In Arqueología Militar Romana en Hispania, Á. Morillo Cerdán (Ed.), Madrid, CSIC - Ed. Polifemo, pp. 213-226. Camino Mayor, J. and Martín Hernández, E. (2015) La Carisa and the Conquest of Asturia Transmontana (Hispania) by Publius Carisius. In Proceedings of the 22nd International Congress of Roman Frontier Studies, Ruse, Bulgaria, September 2012, L. Vagalinski and N. Sharankov (Eds.), Sofia, National Archaeological Institute. Camino Mayor, J., Peralta Labrador, E., and Torres Martínez, J. F. (Eds.). (2015) Las Guerras Astur-Cántabras. Gijón: KRK Ediciones. Camino Mayor, J., Viniegra Pacheco, Y., Estrada García, R., Ramos Oliver, F., and Jiménez Moyano, F. (2007) El campamento y la vía de la Carisa. Reflexiones arqueológicas y militares. In Astures y romanos: nuevas perspectivas, J. Fernández-Tresguerres (Ed.), Oviedo, Real Instituto de Estudios Asturianos, pp. 61-94. Carrero-Pazos, M., Vilas Estévez, B., Romaní Fariña, E. and Rodríguez Casal, A. (2015) La necrópolis del Monte de Santa Mariña revisitada: aportaciones del Lidar aéreo para la cartografía megalítica de Galicia, Gallaecia, No. 33, pp. 39-57. Celis Sánchez, J., Valderas, A., and Muñoz Villarejo, F. A. (2015) Localización de un nuevo conjunto de campamentos romanos (Castra Aestiva) en la Vía XVII. In V Jornadas de Jóvenes Investigadores del valle del Duero. Centeno, R. M. S., Morais, R., and Bartolomé Abraira, R. (2016) Problemáticas e perspectivas sobre a presença militar romana no Noroeste Hispânico no tempo de Augusto: o Castro de Alvarelhos. In Celebração do bimilenário de Augusto. Ad Nationes. Ethnous Kallaikon, R. Morais and M. Navarro Caballero (Eds.), Braga, Câmara Municipal de Braga, pp. 75-82. Cepeda Ocampo, J. J. (2006) Los campamentos romanos de La Poza (Cantabria). In Arqueología militar romana en Hispania II: Producción y abastecimiento en el ámbito militar, Á. Morillo Cerdán (Ed.), León, Servicio de Publicaciones de la Universidad de León, pp. 683-690. Cerrillo-Cuenca, E. and Bueno-Ramírez, P. (2019) Counting with the invisible record? The role of LiDAR in the interpretation of megalithic landscapes in south‐western Iberia (Extremadura, Alentejo and Beira Baixa), Archaeological Prospection, pp. 1-14. Conrad, O., Bechtel, B., Bock, M., Dietrich, H., Fischer, E., Gerlitz, L., Wehberg, J., Wichmann, V., and Böhner, J. (2015) System for Automated Geoscientific Analyses (SAGA) v. 2.1.4. Geoscientific Model Development, Vol. 8, pp. 1991-2007. Cordero Ruiz, T., Cerrillo Cuenca, E., and Pereira, C. (2017) Detección de un nuevo campamento romano en las inmediaciones de Mérida mediante tecnología LiDAR. Saguntum, Vol. 49, pp. 197-201. Costa-García, J. M. (2013) Arqueología de los asentamientos militares romanos en la Hispania altoimperial (27 a. C. – ca. 280 d. C.). Santiago de Compostela, USC - Tesis Doctoral Inédita. Costa-García, J. M. (2016) Presencia militar romana en La Chana (Castrocalbón, León). Nailos, Vol. 3, pp. 47-85. Costa-García, J. M. (2017a) The potential of the Geographic Information Techniques for the analysis of the morphology and settlement patterns of the Roman military sites of early imperial era in Iberia. In Archaeology and Geomatics. Harvesting the benefits of 10 years of training in the Iberian Peninsula (2006-2015), V. Mayoral Herrera, C. Parcero-Oubiña and P. Fábrega-Álvarez (Eds.), Leiden, Sidestone Press, pp. 209-226. Costa-García, J. M. (2017b) Rediscovering the Roman Conquest of the North-western Iberian Peninsula. In Conflict Archaeology. Materialities of Collective Violence from Prehistory to Late Antiquity, M. Fernández-Götz and N. Roymans (Eds.), Oxford, Routledge, pp. 141-151. Costa-García, J. M. (2018) Roman Camp and Fort Design in Hispania: An Approach to the Distribution, Morphology and Settlement Pattern of Roman Military Sites during the Early Empire. In Limes XXIII. Proceedings of the 23rd International Limes Congress in Ingolstadt 2015, C. S. Sommer and S. Matešić (Eds.), Mainz, Nünnerich-Asmus, pp. 986-993. Costa-García, J. M. and Fonte, J. (2017) Scope and limitations of airborne LiDAR technology for the detection and analysis of Roman military sites in Northwest Iberia. In Archaeology and Geomatics. Harvesting the benefits of 10 years of training in the Iberian Peninsula (2006-2015), V. Mayoral Herrera, C. Parcero-Oubiña and P. Fábrega-Álvarez (Eds.), Leiden, Sidestone Press, pp. 57-73. Costa-García, J. M., Fonte, J., Gago Mariño, M., Menéndez Blanco, A., and Álvarez Martínez, V. (2017) Hallazgos arqueológicos recientes para el estudio de la presencia militar romana en el oriente gallego. Gallaecia, Vol. 35, pp. 39-70. Costa-García, J. M., Menéndez Blanco, A., González Álvarez, D., Gago Mariño, M., Fonte, J., Blanco-Rotea, R., and Álvarez Martínez, V. (2018) The Presence of the Roman Army in North-Western Hispania: New Archaeological Data from Ancient Asturias and Galicia. In Limes XXIII. Proceedings of the 23rd International Limes Congress in Ingolstadt 2015, C. S. Sommer and S. Matešić (Eds.), Mainz, Nünnerich-Asmus, pp. 903-910. Costa García, J. M., Blanco-Rotea, R., and Fonte, J. (2017). Proyecto de prospección arqueológica mediante técnicas de teledetección de los yacimientos de Outeiro de Arnás y Alto do Circo (Verín, Ourense). Informe Valorativo. Santiago de Compostela: DXPC - Cód. SXPA ED 102A 2017/157-0. Costa García, J. M., Blanco-Rotea, R., Gago Mariño, M., and Fonte, J. (2015) Novedades sobre la presencia del ejército romano en el occidente galaico. In Las Guerras Astur-Cántabras, J. Camino Mayor, E. Peralta Labrador and J. F. Torres Martínez (Eds.), Gijón, KRK Ediciones, pp. 285-289. Currás, B. X., Sastre, I., and Orejas, A. (2016) Del castro a la civitas: dominación y resistencia en el Noroeste hispano. In Celebração do bimilenário de Augusto. Ad Nationes. Ethnous Kallaikon, R. Morais and M. Navarro Caballero (Eds.), Braga, Câmara Municipal de Braga, pp. 125-135. Davies, J. L. and Jones, R. H. (2006) Roman Camps in Wales and the Marches. Cardiff, University of Wales Press. Dietler, M. (2009) Colonial Encounters in Iberia and the Western Mediterranean: An Exploratory Framework. In Colonial encounters in Ancient Iberia: Phoenician, Greek, and Indigenous relations, D. M. and C. López-Ruiz (Eds.), Chicago, The University of Chicago Press, pp. 3-48. Eguileta Franco, J. M. (1999) A Baixa Limia Galega na Prehistoria Reciente. Ourense, Deputación Provincial de Ourense. Ferguson, B. and Whitehead, N. (1992) The Violent Edge of Empire. In War in the tribal zone. Expanding states and indigenous warfare, B. Ferguson and N. Whitehead (Eds.), Santa Fe, School of American Research Advanced Seminar Series, pp. 1-30. Fernández-Götz, M., Torres-Martínez, J. F., and Martínez Velasco, A. (2017) The Battle at Monte Bernorio and the Augustan Conquest of Cantabrian Spain. In Conflict Archaeology. Materialities of Collective Violence from Prehistory to Late Antiquity, M. Fernández-Götz and N. Roymans (Eds.), Oxford, Routledge, pp. 127-140. Fernández Ibáñez, C. (2006) Post Vestigium Exercitus. Militaria romana en la región septentrional de la Península Ibérica durante la época Altoimperial. In Arqueología militar romana en Hispania II: producción y abastecimiento en el ámbito militar, Á. Morillo Cerdán (Ed.), León, Universidad de León, pp. 257-308. Fernández Vega, P. Á. and Bolado del Castillo, R. (2011) El recinto campamental romano de Santa Marina (Valdeolea, Cantabria): Un posible escenario de las guerras cántabras. Resultados preliminares de la campaña de 2009. Munibe Antropologia - Arkeologia, Vol. 62, pp. 303-339. Ferrer Sierra, S. (1996) El posible origen campamental de Lucus Augusti a la luz de las monedas de la Caetra y su problemática. In El amanecer de una ciudad, A. Rodríguez Colmenero (Ed.), A Coruña, Fundación Pedro Barrié de la Maza, pp. 425-448. Fonte, J. (2015) Paisagens em mudança na transição entre a Idade do Ferro e a época Romana no Alto Tâmega e Cávado. Santiago de Compostela, USC - Tese de Doutoramento Inédita. http://hdl.handle.net/10347/13786 Fonte, J. and Costa-García, J. M. (2016) Alto da Cerca (Valpaços, Portugal): um assentamento militar romano na Serra da Padrela e sua relação com o distrito mineiro de Tresminas. Estudos do Quaternário, Vol. 15, pp. 39-58. Fonte, J. and Costa García, J. M. (2018). Proxecto de prospección arqueolóxica mediante técnicas de teledetección do campamento romano de O Penedo dos Lobos (Manzaneda, Ourense). Santiago de Compostela: DXPC - Cód. SXPA ED 102A 2018/339-0. Freitas, A. M. (2001) Carta Arqueológica do Concelho de Valpaços. Valpaços. Gago Mariño, M. and Fernández Malde, A. (2015) Un posible recinto campamental romano en O Cornado (Negreira, Galicia). Nailos, Vol. 2, pp. 229-251. García Merino, C. (1996) Un nuevo campamento romano en la cuenca del Duero: El recinto campamental de Uxama (Soria). Archivo Español de Arqueología, Vol. 69, pp. 269-273. García Quintela, M. V. (2007) La organización social y política de los galaico-lusitanos. In Los pueblos de la Galicia céltica, F. J. González García (Ed.), Madrid, Akal, pp. 323-376. González-García, A. C., Criado Boado, F., and Vilas Estévez, B. (2017) Megalithic Skyscapes in Galicia. Culture and Cosmos, Vol. 21, No. 1, pp. 87-103. González-García, F. J. (2011) From cultural contact to conquest: Rome and the creation of a tribal zone in the North-western Iberian Peninsula. Greece and Rome, Vol. 58, No. 2, pp. 184-194. González-García, F. J. (2017) Exploring Alternative Pathways to Social Complexity in the European Iron Age: The Northwestern Iberian Peninsula as a Case Study. Cambridge Archaeological Journey, Vol. 27, No. 2, pp. 295-311. González-García, F. J., Parcero-Oubiña, C., and Ayán-Vila, X. (2011) Iron Age Societies against the State: An Account of the Emergence of the Iron Age in North-Western Iberia. In Atlantic Europe in the First Millennium BC. Crossing the Divide T. Moore and X. L. Armada (Eds.), Oxford, Oxford University Press, pp. 285-301. González Álvarez, D. (2011) Vías romanas de montaña entre Asturias y León: La integración de la «Asturia transmontana» en la red viaria de Hispania. Zephyrus: Revista de prehistoria y arqueología, Vol. 67, pp. 171-192. González Álvarez, D., Álvarez Martínez, V., Jiménez Chaparro, J. I., Menéndez Blanco, A., and Colloto Montero, J. (2011) ¿Un nuevo establecimiento militar romano en la Asturia Transmontana?. El Picu Viyao (Piloña, Asturias). Férvedes: Revista de investigación, Vol. 7, pp. 225-234. González Álvarez, D., Costa-García, J. M., Menéndez Blanco, A., Fonte, J., Álvarez Martínez, V., Blanco-Rotea, R., & Gago Mariño, M. (2019). La presencia militar romana en el noroeste ibérico hacia el cambio de era: estado actual y retos de futuro, B. Vallori Márquez, J. P. Bellón Ruíz & C. Rueda Galán (Eds.), Accampamenti, guarnigioni e assedi durante la Seconda Guerra Punica e la conquista romana (secoli III-I aC): prospettive archeologiche. Roma: Edizioni Quasar di Severino Tognon, pp. 127-138. González Fernández, M. L. (1997) La fortificación campamental de Asturica Augusta. Astorga, Ayuntamiento de Astorga. González García, F. J. (2006) El noroeste de la península ibérica en la edad del hierro: ¿una sociedad pacífica? Cuadernos de Estudios Gallegos, Vol. 119, pp. 131-155. González García, F. J. (2007) La guerra en la Gallaecia antigua: del guerrero tribal al soldado imperial. Sémata. Ciencias Sociais e Humanidades, Vol. 19, pp. 21-64. González García, F. J. (2009) Between Warriors and champions: warfare and social change in the later Prehistory of the North-Western Iberian Peninsula. Oxford Journal of Archaeology, Vol. 28, pp. 59-76. González Ruibal, A. (2004) Facing two seas: Mediterranean and Atlantic contacts in the north-west of Iberia in the first millennium BC. Oxford Journal of Archeology, Vol. 23, No. 3, pp. 287-317. González Ruibal, A. (2007) Galaicos. Poder y comunidad en el Noroeste de la Península Ibérica (1200 a. C.- 50 d. C.). Brigantium, Vol. 18-19, pp. 17-692. González Ruibal, A. (2012) The politics of identity: ethnicity and the economy of power in Iron Age Northern Iberia. In Landscape, ethnicity and identity in the archaic Mediterranean area, G. Cifani and S. Stoddart (Eds.), Oxford, Oxbow books, pp. 245-266. Groh, S. and Seldmayer, H. (2015) Expeditiones Barbaricae. Forschungen zu den Römischen Feldlagern von Engelharstetten, Kollnbrunn und Ruhhof, Niederösterreich. Krems, Landessammlungen Niederösterreich / Donau-Universität Krems. Hanson, W., Jones, R., & Jones, R. (2019). The Roman Military Presence at Dalswinton, Dumfriesshire: A Reassessment of the Evidence from Aerial, Geophysical and LiDAR Survey. Britannia, 1-36. Jones, R. H. (2011) Roman Camps in Scotland. Edinburgh, Society of Antiquaries of Scotland. Jones, R. H. (2012) Roman Camps in Britain. Stroud, Amberley Publishing. Jorge, V. O., Baptista, A. M., Silva, E., and Jorge, S. O. (1997) As mámoas do Alto da Portela do Pau. Porto, Sociedade Portuguesa de Antrapologia e Etnologia. Keaveney, A. (2007) The Army in the Roman Revolution. London, Routledge. Labory, N. (2005) Le “brachium”, un mot utilisé en architecture militaire. Latomus: revue d'études latines, Vol. 64, No. 1, pp. 29-32. Le Roux, P. (1982) L’Armée Romaine et l’organisation des provinces ibériques.D’Auguste a l’invasion de 409. Paris, Centre Pierre Paris. Lemos, F. S. (1993) Povoamento romano de Trás-os-Montes Oriental. Braga, Universidade do Minho - Tese de Doutoramento Inédita. Loewinsohn, E. (1965) Una calzada y dos campamentos romanos del conuentus asturum. Archivo Español de Arqueología, Vol. 38, pp. 26-43. Lorrio, A. J. (2009). Las guerras celtibéricas. In M. Almagro Gorbea (Ed.), Historia Militar de España. Tomo I. Prehistoria y Antigüedad (pp. 205-223). Madrid: Laberinto. Marín Suárez, C. (2012) De nómadas a castreños: el primer milenio antes de la era en el sector centro-occidenal de la cordillera cantábrica. Madrid, Universidad Complutense de Madrid. Marín Suárez, C. and González Álvarez, D. (2011) La romanización del occidente cantábrico: de la violencia física a la violencia simbólica. Férvedes: Revista de investigación, Vol. 7, pp. 197-206. Martín Hernández, E. (2015) El Mouro. Castrametación en la vía de la Mesa (Belmonte de Miranda/Grao, Asturias). In Las Guerras-Ástur-Cántabras, J. Camino Mayor, E. Peralta Labrador and J. F. Torres Martínez (Eds.), Gijón, KRK Ediciones, pp. 239-247. Martín Hernández, E. and Camino Mayor, J. (2018) Investigaciones arqueológicas en el cordal de La Carisa. Los campamentos de L.l.agüezos y La Cuaña Carraceo. In Excavaciones Arqueológicas en Asturias 2013-2016, P. León Gasalla (Ed.), Oviedo, Consejería de Educación y Cultura, Principado de Asturias - Ediciones Trabe, pp. 293-306. Martins, M. (2011) Braga romana. Braga, Universidade do Minho. Martins, M. and Fontes, L. (2010) Bracara Augusta. Balanço de 30 anos de investigação arqueológica na capital da Galécia Romana. In Simulacra Romae II. Rome, les capitales de province (capita prouinciarum) et la création d’un espace commum européen. Une approche archéologique, (Reims, Novembro de 2008), R. González Villaescusa and J. Ruíz de Arbulo (Eds.), Reims, Société Archéologique Champenoise, pp. 111-124. Matherat, M. G. (1943) La technique des retranchements de César (D'après l'enseignement des fouilles de Nointel). Gallia. Revue de la France Antique, Vol. 1, No. 1, pp. 81-127. Mattingly, D. (1992) War and peace in Roman North Africa: Observations and models of state-tribe interaction. In War in the tribal zone. Expanding states and indigenous warfare, B. Ferguson and N. Whitehead (Eds.), Santa Fe, School of American Research, pp. 31-60. Maxwell, G. S. (2004) The Roman penetration of the North in the Late First Century AD. In A companion to Roman Britain, M. Todd (Ed.), Oxford, Blackwell, pp. 75-90. Menéndez Blanco, A., Álvarez Martínez, V., and González Álvarez, D. (2015a) La tradición oral como complemento de la arqueología para la localización de evidencias bélicas en la montaña asturleonesa. Férvedes. Revista de investigación, Vol. 8, pp. 471-479. Menéndez Blanco, A., Costa-García, J. M., González Álvarez, D., Álvarez Martínez, V., Álvarez Martínez, V., and Fonte, J. (2018) Los campamentos romanos de Cueiru y El Xuegu la Bola na vía de La Mesa. Resultaos de la campaña del 2016. In Excavaciones Arqueológicas en Asturias 2013-2016, P. León Gasalla (Ed.), Oviedo, Consejería de Educación y Cultura, Principado de Asturias - Ediciones Trabe, pp. 273-282. Menéndez Blanco, A., González Alvarez, D., Álvarez Martínez, V., and Jiménez Chaparro, J. I. (2011) Nuevas evidencias de la presencia militar romana en el extremo occidental de la Cordillera Cantábrica. Gallaecia, Vol. 30, pp. 145-165. Menéndez Blanco, A., González Álvarez, D., Álvarez Martínez, V., and Jiménez Chaparro, J. I. (2013) Propuestas de prospección de bajo coste para la detección de campamentos romanos de campaña. El área occidental de la Cordillera Cantábrica como caso de estudio. Munibe Antropologia - Arkeologia, Vol. 64, pp. 175-197. Menéndez Blanco, A., González Álvarez, D., Álvarez Martínez, V., and Jiménez Chaparro, J. I. (2015b) La Sierra de Penouta y el cordal d'Ouroso: una línea de avance del ejército romano en el occidente cantábrico. In Las Guerras-Ástur-Cántabras, J. Camino Mayor, E. Peralta Labrador and J. F. Torres Martínez (Eds.), Gijón, KRK Ediciones, pp. 261-268. Menéndez Blanco, A., González Álvarez, D., and Costa García, J. M. (2015c) A Serra da Casiña (Valboa, León): un campamento romano en las montañas bercianas. Revista Arkeogazte, Vol. 5, pp. 239-251. Menéndez Blanco, A., González Álvarez, D., Costa García, J. M., Fonte, J., Gago Mariño, M., and Álvarez Martínez, V. (2017) Seguindo os passos do exército romano: uma proposta metodológica para a deteção de assentamentos militares romanos no Noroeste Peninsular. In Genius Loci: lugares e significados | places and meanings, L. Rosas, A. C. Sousa and H. Barreira (Eds.), Porto, CITCEM,, pp. 67-79. Menéndez Blanco, A., Jiménez Chaparro, J. I., González Álvarez, D., and Álvarez Martínez, V. (2012) La conquista romana del Occidente Cantábrico: novedades arqueológicas. In Actas das IV Jornadas de Jovens em Investigação Arqueológica (Faro, 11 a 14 de Maio de 2011), N. Ferreira Bicho and A. Faustino Carvalho (Eds.), Faro, Universidade do Algarve, pp. 339-346. Menéndez Granda, A. and Sánchez Hidalgo, E. (2018) Campaña de sondeos arqueológicos en el campamento de época romana del Pico El Outeiro Zarrado (Taramundi-Villanueva de Oscos). In Excavaciones Arqueológicas en Asturias 2013-2016, P. León Gasalla (Ed.), Oviedo, Consejería de Educación y Cultura, Principado de Asturias - Ediciones Trabe, pp. 283-292. Monterroso-Checa, A. (2017) Remote sensing and archaeology from Spanish LiDAR-PNOA: identifying the amphitheatre of the roman city of Torreparedones (Córdoba-Andalucía-Spain). Mediterranean Archaeology and Archaeometry, Vol. 17, No 1, pp. 15-22. Morais, R., Morillo Cerdán, Á., and Sousa, M. J. (2015) A fundação de Bracara Augusta: assentamento militar ou estabelecimento civil num ambiente militarizado? In Rethinking Warfare 2012. An international conference on the social perceptions and representations of war, Q. F. and T. Taylor (Eds.), Porto, Universidade Fernando Pessoa, pp. 115-131. Morillo Cerdán, Á. (1996) Los campamentos romanos de la Meseta Norte y el Noroeste: ¿un limes sin fronteras? In Los Finisterres atlánticos en la Antigüedad : época prerromana y romana, C. Fernández Ochoa and M. Fernández-Miranda (Eds.), Madrid, Electra, pp. 77-83. Morillo Cerdán, Á. (2014) Arqueología de la conquista del Norte peninsular. Nuevas interpretaciones sobre las campañas 26-25 a. C. In La guerre et ses traces. Conflits et sociétés en Hispanie à l’époque de la conquête romaine (IIIe-Ier s. a.C.), C. F. and M. Navarro Caballero (Eds.), Bordeaux, Ausonius, pp. 133-148. Morillo Cerdán, Á. (2016a) Campamentos y fortificaciones tardorrepublicanas en Hispania. In Fortificaciones y control del territorio en la Hispania republicana, J. Pera and J. Vidal (Eds.), Zaragoza, Pórtico, pp. 1-52. Morillo Cerdán, Á. (2016b) El territorio galaico durante las guerras cántabras: nuevas perspectivas. In Celebração do bimilenário de Augusto. Ad Nationes. Ethnous Kallaikon, R. Morais and M. Navarro Caballero (Eds.), Braga, Câmara Municipal de Braga, pp. 54-72. Napoli, J. (2001) Les fortifications temporaires de César en Afrique: nouvelle étude sur la nature des brachia. Bulletin de La Société Française d’Archéologie Classique, Vol. 32, pp. 181-185. Naveiro López, J. L. (1991) El comercio antiguo en el N. W. peninsular. Lectura histórica del registro arqueológico. A Corula, Museu Arqueolóxico e Histórico. Noguera, J. M., Principal, J., and Ñaco del Hoyo, T. (2014) La actividad militar y la problemática de su reflejo arqueológico: el caso del Noreste de la Citerior (218-45 a.C.). In La guerre et ses traces. Conflits et sociétés en Hispanie à l’époque de la conquête romaine (IIIe-Ier s. a.C.), C. F. and M. Navarro Caballero (Eds.), Bordeaux, Ausonius, pp. 31-56. Ocáriz Gil, P. (2014) La administración de la provincia Hispania citerior durante el Alto Imperio Romano. Barcelona, UB. Oltean, I. and Hanson, W. (2017) Conquest strategy and political discourse: New evidence for the conquest of Dacia from LiDAR analysis at Sarmizegetusa Regia. Journal of Roman Archaeology, Vol. 30, pp. 429-446. Orejas, A., Sánchez-Palencia, F. J., Beltrán, A., Ron, J. A., López, L. F., Currás, B. X., Romero, D., Zubiaurre, E., Pecharromán, J. L., and Arboledas, L. (2015) Conquista, articulación del territorio y explotación de recursos en el límite entre el convento lucense y el de los ástures (Proyecto IVGA). In Las Guerras Astur-Cántabras, J. Camino Mayor, E. Peralta Labrador and J. F. Torres Martínez (Eds.), Gijón, KRK Ediciones, pp. 247-260. Palao Vicente, J. J. (2014) Augusto y el ejército romano en la provincia de “Hispania citerior”. ¿Nuevas respuestas a viejos interrogantes? Veleia, Vol. 31, pp. 53-78. Parcero-Oubiña, C. (2002) La construcción del paisaje social en la Edad del Hierro del Noroeste Ibérico. Ortigueira, Fundación Ortegalia. Parcero-Oubiña, C. and Criado-Boado, F. (2013) Social change, Social resistance. A long-term approach to the processes of transformation of social landscapes in the Northwest Iberian Peninsula. . In The Prehistory of Iberia: Debating Early Social Stratification and the State, M. Cruz-Berrocal, L. García-Sanjuán and A. Gilman (Eds.), New York, Routledge, pp. 249-266. Peralta Labrador, E. (1999) El asedio romano del Castro de la Espina del Gallego (Cantabria) y el problema de Aracelium. Complutum, Vol. 10, pp. 195-212. Peralta Labrador, E. (2002a). Los campamentos de las Guerras Cántabras de Iguña, Toranzo y Buelna (Cantabria). In Á. Morillo Cerdán (Ed.), Arqueología Militar Romana en Hispania (pp. 327-338). Madrid: CSIC – Ed. Polifemo. Peralta Labrador, E. (2002b) Los campamentos romanos de campaña (castra aestiva): evidencias científicas y carencias académicas. Nivel Cero. Revista del grupo arqueológico Attica, Vol. 10, pp. 49-87. Peralta Labrador, E. (2006) La revisión de las guerras cántabras: novedades arqueológicas en el norte de Castilla. In Arqueología militar romana en Hispania II: producción y abastecimiento en el ámbito militar, Á. Morillo Cerdán (Ed.), León, Universidad de León, pp. 523-547. Peralta Labrador, E. (2011) Campamentos romanos en Cantabria. Castillos de España, Vol. 161-162-163, pp. 23-26. Pérez Losada, F. (2002) Entre a Cidade e a Aldea: estudio arqueohistórico dos 'aglomerados secundarios' romanos en Galicia. Brigantium, Vol. 13, pp. 15-348. Prieto Martínez, M. P., Álvarez González, Y., Fernández-Götz, M., García Quintela, M. V., González García, A. C., and López González, L. F. (2017) The contribution of Bayesian analysis to the chronology of Iron Age north-western Iberia: New data from San Cibrán de Las (Galicia, Spain). Journal of Archaeological Science: Reports, Vol. 16, pp. 397-408. Reddé, M. (2008) Les camps militaires républicains et augustéens: paradigmes et réalités archéologiques. SALDVIE, Vol. 8, pp. 61-71. Reddé, M. (2018) Les armées romaines en Gaule à l’époque républicaine. Nouveaux témoignages archéologiques. Glux-en-Glenne, Bibracte - Centre Archéologique Européen. Redweik, P., Roque, D., Marques, A., Matildes, R., and Marques, F. (2010) Triangulating the Past – Recovering Portugal’s Aerial Images Repository. Photogrammetric Engineering & Remote Sensing, Vol. 9, pp. 1017-1018. Rich, J. and Shipley, G. (Eds.). (1995) War and Society in the Roman World. London: Routledge. Richardson, A. (2004) Theoretical Aspects of Roman Camp and Fort Design. Oxford, Archaeopress. Rodríguez Colmenero, A. (1977) Galicia meridional romana. Bilbao, Universidad de Deusto. Rodríguez Colmenero, A. (2006) Lucus Augusti (Lugo). Introducción histórica y arqueológica. In Los campamentos romanos en Hispania (27 a.C.-192 d.C): el abastecimiento de moneda, M. P. García-Bellido (Ed.), Madrid, CSIC - Instituto Histórico Hoffmeyer - Instituto de Historia - Polifemo, pp. 29-60. Rodríguez Colmenero, A. (2011) Lucus Augusti. La ciudad romano-germánica del Finisterre Ibérico. Génesis y evolución histórica (14 a. C.-711 d. C.). Lugo, Concello de Lugo. Rodríguez Colmenero, A. and Ferrer Sierra, S. (Eds.). (2006) Excavaciones arqueológicas en Aquis Querquennis. Actuaciones en el campamento romano (1975-2005). Lugo: Unión Fenosa - Grupo Arqueolóxico Larouco - Universidade de Santiago de Compostela - Fundación Aquae Querquennae-Vía Nova. Rodríguez Martín, G. (2009). Las guerras lusitanas. In M. Almagro Gorbea (Ed.), Historia Militar de España. Tomo I. Prehistoria y Antigüedad (pp. 224-234). Madrid: Laberinto. Roldán Hervás, J. M. (1974) Hispania y el ejército romano. Contribución a la historia social de la España antigua. Salamanca, Universidad de Salamanca. Ron Tejedo, J. A. (2011) Dos campamentos romanos en Peliceira. El Connio. Periódico Escolar del CPEB "Aurelio Menéndez", Vol. 84, pp. 39-40. Sánchez-Moreno, E. (2011) De la resistencia a la negociación: acerca de las actitudes y capacidades de las comunidades hispanas frente al imperialismo romano. In De fronteras a provincias. Interacción e integración en Occidente (ss. III-I a.C.), E. García Riaza (Ed.), Palma de Mallorca, Universitat de les Illes Balears, pp. 97-103. Sánchez-Palencia, F. J. (1986) El campamento romano de Valdemeda, Manzaneda (León). Numantia: Arqueología en Castilla y León, Vol. 2, pp. 227-234. Sánchez-Palencia, F. J. and Currás, B. X. (2015) Campamentos romanos en zonas mineras del cuadrante noroeste de la Península Ibérica. In Las Guerras Astur-Cántabras, J. Camino Mayor, E. Peralta Labrador and J. F. Torres Martínez (Eds.), Gijón, KRK Ediciones, pp. 273-284. Sánchez Moreno, A. and Aguilera Durán, T. (2013) Bárbaros y vencidos, los otros en la conquista romana de Hispania. Notas para una deconstrucción historiográfica. In Debita Verba. Estudios en homenaje al profesor Julio Mangas Manjarrés, R. M. Cid López and E. García Fernández (Eds.), Oviedo, Universidad de Oviedo pp. 225-244. Santos Yanguas, J. (1988) El Ejército y la romanización de Galicia: conquista y anexión del Noroeste de la Península Ibérica Oviedo, Universidad de Oviedo. Santos Yanguas, J. (2016) Militares galaicos en el ejército romano. Oviedo, Universidad de Oviedo. Sastre, I. (2004) Los procesos de la complejidad social en el Noroeste Peninsular: arqueología y fuentes literarias. Trabajos de Prehistoria, Vol. 61, No. 2, pp. 99-110. Sastre, I. (2008) Community, Identity, and Conflict: Iron Age Warfare in the Iberian Northwest. Current Archaeology, Vol. 49, No. 6, pp. 1021-2051. Schulten, A. (1962) Los Cántabros y Astures y su guerra con Roma, 1943 (2ª Ed.). Madrid, Espasa-Calpe. Serna Gancedo, M. L., Martínez Velasco, A., and Fernández Acebo, V. (Eds.). (2010) Castros y castra en Cantabria: fortificaciones desde los orígenes de la Edad del Hierro a las guerras con Roma. Catálogo, revisión y puesta al día. Santander: Acanto. Silva, A. C. F. (2007) A cultura castreja no noroeste de Portugal. Paços de Ferreira, Câmara Municipal de Paços de Ferreira. Štular, B., Kokalj, Ž., Oštir, K., and Nuninger, I. (2012) Visualization of lidar-derived relief models for detection of archaeological features. Journal of Archaeological Science, Vol. 39, pp. 3354-3360. Teixeira, R. (1996) De Aquae Flaviae a Chaves. Povoamento e organização do território entre a Antiguidade e a Idade Média. Porto, Universidade do Porto - Tese de Mestrado Inédita. Torres Rodríguez, C. (1982) La Galicia romana. A Coruña, Fundación "Pedro Barrié de la Maza". Tranoy. (1981) La Galice romaine. Recherches sur le Nord-Ouest de la Péninsule Ibérique dans lAntiquité. París, Centre Pierre Paris. Vega Avelaira, T. (2007) Estandartes militares (signa militaria) de época imperial procedentes de Hispania. Sautuola: Revista del Instituto de Prehistoria y Arqueología Sautuola, Vol. XIII, pp. 465-492. Vidal Encinas, J. M. (2015) La aportación de las infraestructuras de datos espaciales al conocimiento de nuevos sitios castreños en la provincia de León. Férvedes. Revista de investigación, Vol. 8, pp. 25-34. Vidal Encinas, J. M., Costa-García, J. M., González Álvarez, D., and Menéndez Blanco, A. (2018) La presencia del ejército romano en las montañas de El Bierzo (León): novedades arqueológicas. Anales de Arqueología Cordobesa, Vol. 29, pp. 85-110. Vilas Estévez, B. (2016) Arqueología de frontera. Problemas de comunicación y necesidad del registro arqueológico desde una visión arqueoastronómica: el caso de los túmulos de la Serra do Leboreiro. In Estudos de Arqueoloxía, prehistoria e Historia Antiga. Achega dos novos Historiadores, R. Cordeiro Macenlle and M. A. Vázquez Martínez (Eds.), Santiago de Compostela, Andavira Editora, pp. 31-41. Villa Valdés, Á. (2007) Mil años de poblados fortificados en Asturias (siglos IX a. C.- II d. C.). In Astures y romanos: nuevas perspectivas, J. Fernández-Tresguerres (Ed.), Oviedo, Real Instituto de Estudios Asturianos, pp. 27-60. Wells, P. S. (1999) The barbarians speak. How the conquered peoples shaped Roman Europe. Princeton, Princeton University Press. Zakšek, K., Oštir, K., and Kokalj, Ž. (2011) Sky-View Factor as a Relief Visualization Technique. Remote Sensing, Vol. 3, pp. 398-415. [GL] Tradicionalmente, o estudo da presenza militar romana en Galicia e Norte de Portugal baseouse na documentación fragmentaria ofrecida por autores grecolatinos ou na epigrafía, ocupando a arqueoloxía un lugar moi secundario nestas narracións históricas. En concreto, o período comprendido entre os séculos II a.C e o 1 a.C., momento no que se produce a conquista e integración destes territorios no mundo romano, é moi curto. Este artigo non só presenta unha serie de xacementos descubertos grazas ao uso dunha metodoloxía arqueolóxica que fai uso intensivo de varias técnicas de teledetección, senón que tamén as analiza para proporcionar información que impulse un cambio de paradigma neste campo de estudo. Estes xacementos, case todos de carácter temporal, mostran unha gran dispersión territorial e unha enorme variedade morfotipolóxica e localizadora. Máis alá de reflectir a versatilidade do exército romano á hora de adaptarse ao medio natural e humano, estas evidencias arqueolóxicas amosan unha gran diversidade operativa e loxística que posiblemente poida estar relacionada co carácter diacrónico da presenza militar na rexión. Este documento é unha síntese ampla en galego do artigo: "The reassessment of the Roman military presence in Galicia and Northern Portugal through digital tools: archaeological diversity and historical problems", Mediterranean Archaeology and Archaeometry 19 (3), pp. 17-49 (http://maajournal.com/Issues2019c.php / DOI: https://doi.org/10.5281/zenodo.3457524) [ES] Tradicionalmente, el estudio de la presencia militar romana en Galicia (España) y Norte de Portugal se ha basado en la fragmentaria documentación ofrecida por los autores grecolatinos o la epigrafía, ocupando la arqueología un lugar muy secundario en estas narrativas históricas. En particular, el periodo comprendido entre los siglos II AEC y I EC, momento en el que se produce la conquista e integración de estos territorios en el mundo romano, es muy escasa. En este trabajo no solo se presenta una serie de yacimientos descubiertos gracias al empleo de una metodología arqueológica que hace un uso intensivo de diversas técnicas de teledetección, sino que se analizan estos en conjunto con el fin de suministrar información que impulse un cambio de paradigma en este ámbito de estudio. Estos yacimientos, casi todos ellos de carácter temporal, muestran una gran dispersión territorial y una enorme variedad morfotipológica y locacional. Más allá de reflejar la versatilidad del ejército romano a la hora de adaptarse al medio natural y humano, estas evidencias arqueológicas evidencian una gran diversidad operativa y logística que puede relacionarse posiblemente con la naturaleza diacrónica de la presencia militar en la región. Este documento es una síntesis amplia en castellano del artículo "The reassessment of the Roman military presence in Galicia and Northern Portugal through digital tools: archaeological diversity and historical problems", Mediterranean Archaeology and Archaeometry 19 (3), pp. 17-49 (http://maajournal.com/Issues2019c.php / DOI: https://doi.org/10.5281/zenodo.3457524) [PT] Tradicionalmente, o estudo da presença militar romana na Galiza (Espanha) e no Norte de Portugal tem sido baseado na documentação fragmentária oferecida por autores gregos e latinos ou na epigrafia, com a arqueologia ocupando um lugar muito secundário nestas narrativas históricas. Em particular, os dados disponíveis para o período compreendido entre o século II a.C. e o século I d.C., quando estes territórios foram conquistados e integrados no mundo romano, são muito escassos. Este trabalho não só apresenta uma série de sítios identificados através do uso de uma metodologia arqueológica que faz uso intensivo de várias técnicas de deteção remota, mas também os analisa em conjunto, a fim de fornecer informações para impulsionar uma mudança de paradigma neste campo de estudo. Estes sítios, quase todos de natureza temporária, apresentam uma grande dispersão territorial e uma enorme variedade morfotipológica e locacional. Além de refletirem a versatilidade do exército romano em adaptar-se ao ambiente natural e humano, estas evidências arqueológicas mostram uma grande diversidade operacional e logística que pode possivelmente estar relacionada com a natureza diacrónica da presença militar na região. Este documento é uma síntese geral em português do artigo "The reassessment of the Roman military presence in Galicia and Northern Portugal through digital tools: archaeological diversity and historical problems", Mediterranean Archaeology and Archaeometry 19 (3), pp. 17-49 (http://maajournal.com/Issues2019c.php / DOI: https://doi.org/10.5281/zenodo.3457524)